لەگەڵ بەرزكردنەوەی بەهای دۆلار-دا، دوو لە پێداویستییە زۆر گرنگەكانی هاوڵاتییان كە نان و سەموون-ن گران كران، خاوەنی نانەواخانەكان ئاشكرای دەكەن، سەرجەم پێداویستییەكانی دروستكردنی نان “گران بوون”.
بازرگانانی بوارەكە هۆكاری گرانبوونی ئارد دەگەڕێننەوە بۆ ئەوەی لە دەرەوەی عێراقەوە هاوردەی دەكەن و “ئاردی گەنمی ناوخۆ بە كەڵكی فڕنەكان نایەت”.
“ئاردی توركی و ئێرانی هۆكاری گرانبوونی نان-ن”
بەهۆی ئەوەی ئارد و خومرە و غاز گرانبوون، بەشێكی زۆری فڕنەكانی نان، كێشی گونكیان كەمكردووەتەوە، لایەنی پەیوەندیداریش ڕێگای پێداون، خاوەنی فڕنێكیش دەڵێت، حكومەت هاوكاری نەكردوون.
مۆفەق جەهانگیر، خاوەنی فڕنێكی نان لە شاری سلێمانی بە تۆڕی میدیایی ئێستا-ی وت، “حكومەت هاوكاریی ئێمە ناكات، غاز و ئارد و خومرە نادات بە فڕنەكان، ئێمەش ناچارین لە بازاڕ و لای بازرگانەكان پێداویستییەكانمان بكڕین، ئەوانیش دەڵێن ‘گرانبوونە’، بۆیە فڕنەكان هەستاون بە بچوككردنەوەی گونكەكان”.
یەك فەردە ئارد 6 هەزار دینار گرانبووە
ئەو خاوەنی فڕنە ئەوەشی خستەڕوو، “عەلاگە و غاز و ئارد و خومرە گران بوون لەسەرمان بەهۆی دۆلارەوە، هەرچەندە ئێمە لە 130 گرامەوە گونكمان كردووە بە 120 گرام، بەڵام فڕنەكانی دیكە دایانبەزاندووە بۆ 90 گرام، لەمەشدا هاوڵاتییان زیانیان بەركەوتووە”.
لە لایەكی دیكەوە، سەفا ساڵح، بازرگانی ئارد لە سلێمانی بە تۆڕی میدیایی ئێستا-ی وت، “ئارد بەردەوام هاوردە دەكرێت، بەڵام چونكە هەموو ڕزقێك بە دۆلار لە دەرەوەی وڵاتەوە دێت، بۆیە ئاردیش كە لە توركیا و ئێران-ەوە دێت گران بووە”.
سەبارەت بە هۆكاری هاوردەكردنی ئارد لە دەرەوە بە تایبەت لە توركیا-وە، ئەو بازرگانەی ئارد ئەوەی خستەڕوو، “گەنمی ناوخۆی عێراق بە هەرێمی كوردستان-یشەوە بە كەڵكی فڕنەكان نایەن، پێزی نییە و سفر نییە”.
“فەردەیەكی 50 كیلۆگرامیی ئارد كە دەرەجە یەك بێت و بە كەڵكی نان و سەمون بێت، 31 بۆ 32 هەزار دینارە، پێشتر بە 26 هەزار دینار بوو بە ڕای ئێمە ئەو پارەیە زۆرە”، وەك سەفا ساڵح ئاماژەی بۆ كرد.
وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازیی هەرێم ڕۆڵی چییە؟
سەبارەت بە كێشەی ئارد لە هەرێم، نەوزاد شێخ كامیل، بەڕێوبەری گشتی لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازیی هەرێم وتی، “ئێمە سایلۆ و ئاشمان هەن و ئاشەكان گرێبەستیان لەگەڵ حكومەتی عێراق هەیە، ئەوان گەنمیان دەدەنێ و ئارد و كەپەكی لێ دروست دەكەن”.
نەوزاد شێخ كامیل ئەوەشی ڕاگەیاند، “لیژنە لە ئاشەكان و بەڕێوبەرایەتیی بازرگانیی دانەوێڵە، دەچنە ئاشەكان و ئاردەكە تاقیدەكەنەوە بۆ ئەوەی دەربكەوێت بە كەڵكی نان دێت یان نا، تا ئێستاش وامان كردووە، بەڵام ئاردەكە تۆزێك بۆرە و پێزی كەمترە، فڕنەكان نایانەوێت چونكە خەڵك ڕاهاتووە نانی سپی بكڕن”.
ئەو بەڕێوبەرە گشتییەی بازرگانی ئەوەشی خستەڕوو، “لە هەرێمی كوردستان 39 ئاشی ئاردمان هەیە، هەولێر 15 ئاش، سلێمانی 11 ئاش، دهۆكیش 13 ئاش”.
لەبارەی ئەو بڕە ئاردەی وەزارەتی بارزگانی لەڕێی بریكارەكانەوە وەك پشكی هاوڵاتییان دابەشی دەكات، نەوزدا شێخ كامیل ڕوونیكردەوە، “پشكی یەك مانگی دابەشكردنی ئارد بەسەر هاوڵاتییاندا لە سلێمانی 18 هەزار و 105 تۆن، دهۆك زیاتر لە 17 هەزار تۆنە و هەولێریش زیاتر لە 21 هەزار تۆنە”.
چارەسەر چییە؟
سەفا ساڵح، بازرگانەكەی ئارد ئاماژەی بۆ ئەوە كرد، “ئەگەر ڕێگا بدەن گەنم بهێنین لە دەرەوەی وڵات ئەوا ئاشەكان دەتوانن ئاردی باش بەرهەم بهێنن، بەڵام حكومەتی عێراق ڕێگرە، گەنمی عێراقییش پێزی نییە و بە كەڵك نایەت”.
لای خۆشیەوە بەڕێوبەرە گشتییەكەی وەزارەتی بازرگانیی هەرێم ئاشكرایكرد، “ئێمە وەك وەزارەتی بازرگانی، پێمانخۆشە ئەو ئاردەی لە ناوخۆ بەرهەم دەهێنرێت بەكاربهینرێت و بكرێتەوە بە نان”.
ئاماژەی بۆ ئەوەش كرد، “ئیستا كە گەنم دەبرێتە ئاشەكان بە بڕیاری حكومەتی عێراق 80%ی دەكرێتە ئارد و 20%ی دیكەش بە كەپەك، بەڵام ئەگەر بكرێت بە 70% بە 30%، ئەوا ئاردەكە سپیتر و باشتر دەبێت”.
ئاشكراشیكرد، “لە هەرێمی كوردستان سێ سایلۆ و سێ ئاشی گەورە دروست دەكرێن، دەتوانن ئاردی سفر دروست بكەن و پێویستمان بە دەرەوە نابێت”.
