“بەشداری لە هەڵمەتی 16 رۆژە بكەن” ئەو هەڵمەتەیە كە نەتەوە یەكگرتووەكان بە ئامانجی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان دەستیپێكردووە، هەڵمەتەكەی ئەمساڵ بە ئامانجی خستنەكاری هەوڵی زیاترە بۆ كۆتاییهێنان بە توندوتیژی دژ بە ژنان.
سەرەڕای یاساكان، بەردەوامی هەموارەكانی و هەوڵە بەگەڕخراوەكان لەلایەن كۆمەڵگەی مەدەنییەوە، سنوور بۆ یەكێك لە قێزەونترین پێشێلكارییەكانی مافەكانی مرۆڤ لە كۆمەڵگا جیاوازەكان و لەنێویشیاندا كۆمەڵگا عەرەبییەكاندا دانەنراوە. “توندوتیژی دژ بە ژنان دیاردەیەكە لەم ساڵانەی دواییدا بەرزبوونەوەیەكی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە.
ئامارە جیهانییەكان ئاماژە بە دۆخی كارەساتبار دەكەن كە رووبەڕووی زیاتر لە چارەكی ئەو كچ و ژنانەی تەمەنیان لەنێوان 15 ساڵ و 94 ساڵدایە دەبێتەوە لە توندوتیژیی جەستەیی یان رەگەزی لەسەر دەستی هاوبەشەكانیان لانیكەم جارێك لە ژیانیاندا.
زیادبوونی توندوتیژی دژی ژنان
بەپێی ئەو ئامارانەی لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە بڵاوكراوەتەوە 736 ملیۆن ژن لەسەر ئاستی جیهان، كە دەكاتە نزیكەی یەك لە كۆی سێ ژن، بوونەتە قوربانیی توندوتیژیی جەستەی یان سێكسی و رەگەزی لانیكەم جارێك لە ژیانیاندا. ئەوەش لە ژینگە و شوێنی جیاوازدا روویداوە، لەنێویاندا شوێنی كار و ئینتەرنێت، لەم ساڵانەی دواییشدا زیادیكردووە بەهۆی كاریگەرییەكانی پاش بڵاوبوونەوەی پەتای كرۆنا، ململانێكان و گۆڕانی ئاووهەوا.
ئامارێكی ورد لەبەردەست نییە لەبارەی قەبارەی ئەو توندوتیژییەی ژنان لە وڵاتانی عەرەبیدا رووبەڕووی دەبنەوە، بەڵام بەپێی رێكخراوەكانی بەرگریكار لە ژنان، ژمارەكە بەشێوەیەكی بەرچاو لەم ساڵانەی دواییدا بەرزبووەتەوە لە وڵاتانی وەك لوبنان، سوریا، ئوردن و میسر.
بەگەڕخستن بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی
لە رۆژی 25ی نۆڤەمبەر/ تشرینی دووەمەوە و بە درێژایی 16 رۆژ، یەكدەگرین لەپێناو كۆتاییهێنان بە توندوتیژی لەسەر بنەمای جۆری كۆمەڵایەتی، جیهان بە رەنگی پرتەقاڵی رەنگڕێژ دەكەین لەپێناو گۆڕانكاریدا”. بەم دەستەواژانە ئەو هەڵمەتە راگەیەندرا كە نەتەوە یەكگرتووەكان ساڵانە ئەنجامیدەدات و 16 رۆژ بەردەوام دەبێت. ئەو هەڵمەتەی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكە لە ساڵی 1991ەوە دەستیپێكردووە. مەبەست لێی دەستپێكردنی هەڵمەتێكی جیهانییە بە ئامانجی رێگری لە سەرجەم جۆرەكانی توندوتیژی دژ بە كچان و ژنان لە سەرتاسەری جیهاندا. هەڵبژاردنی رەنگی پرتەقاڵیش بۆ هەڵمەتەكە وەك سیمبولی ئایندەیەكی زیاتر رۆشن و جیهانی دوور لە توندوتیژییە دژ بە ژنان.
هەڵمەتەكە لە 25ی تشرینی یەكەم دەستپێدەكات، كە رۆژی جیهانیی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژییە دژ بە ژنان تا 10ی كانونی یەكەم، كە رۆژی جیهانیی مافەمانی مرۆڤە. هەڵمەتەكەی ئەمساڵ لەژێر دروشمی (بەهانەی نییە)یە.
هەوڵەكان بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لاوازن
ناڕۆشنییەكی زۆر هەیە لە داتاكانی پەیوەست بە ئاستی پابەندیی وڵاتان بە بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە كچان و ژنان، بەڵام هەڵسەنگاندنەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان ئاماژە بە ئاستێكی كەمی سەرچاوە ئابورییەكان دەكەن كە وڵاتان بۆ ئەو مەبەستە تەرخانیدەكەن، ئەمەش مایەی نیگەرانییەكی زۆرە.
بەپێی هەڵسەنگاندنەكە تەنها 5%ی هاریكارییە حكومییە جیهانییەكان لە بواری بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان تەرخاندەكرێت، هەروەك كەمتر لە 0.2% تەرخاندەكرێت بۆ بەرگرتن بە توندوتیژی. لەكاتێكدا “پێویست بە زیادكردنی سەرچاوە داراییەكان بۆ رێكخراوەكانی ژنان و، باشكردن و هەمواری یاساكان و جێبەجێكردنی دادپەروەری دەكات” تا زیاتر و زیاتر ژنانی جیهان لە توندوتیژی بپارێزرێن.
