لوتكەی عێراق، ئوردن و میسر.. پڕۆژەی شامی نوێ چییە؟

بڕیارە ئەمڕۆ لە بەغداد، لوتكەی سێ قۆڵی، هەریەك لە عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆكی میسر، شا عەبدوڵای دووەم، پادشای ئوردن و مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی عێراق كۆبكاتەوە بۆ جەختكردنەوە لەسەر هێنانەدیی قۆناغێكی نوێ لە پەیوەندییەكان و هەماهەنگیی هاوبەشی نێوانیان.

بەپێی شارەزایان پڕۆژەی “شامی نوێ” كاری پێشینەی هاوبەشی هەرسێ وڵات و كارەكانی لوتكەكە دەبێت، كە هەماهەنگی نێوانیان لە بوارەكانی ئابوری و وەبەرهێنان دەگرێتەوە.

بۆ یەكەمجار باسكردن لە پڕۆژەكە لەسەر زاری مستەفا كازمی بوو لەمیانەی سەردانەكەی ئابی ڕابردووی بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكان، كە لە لێدوانێكی ئەوكاتەیدا بۆ ڕۆژنامەی واشنتن پۆست ئاشكرایكرد، پڕۆژەی شامی نوێ لەسەر شێوازی هەماهەنگی وڵاتانی ئەوروپی داڕێژراوە و بەغداد و قاهیرە بەیەکەوە دەبەستێتەوە و عەممان-یش هاتووەتە ناویەوە.

پڕۆژەكە لەلایەن سەرۆك وەزیرانی عێراقەوە لە كۆبوونەوەی لوتكەی 25ی ئاب لە عەممان خرایە بەردەم هەریەك لە سیسی و شا عەبدوڵا، بە ئامانجی پەرەپێدانی بەرژەوەندییە هاوبەشەكانی نێوان میسر، ئوردن و عێراق، تا ببێتە دەستپێك بۆ پێكهێنانی یەكێتییەكی عەرەبیی بەرفراوانتر لە ئایندەدا.

پڕۆژەكە پشت بە سێ پایەی سەرەكی دەبەستێت، توانای نەوتیی عێراق، توانای مرۆیی لە میسر، ئوردنیش وەك بازنەی پەیوەندی و بەیەكگەیشتنی نێوانیان.

بەپێی پڕۆژەكە هێڵێكی گواستنەوەی نەوت لە بەندەری بەسڕەوە لە باشووری عێراق تا بەندەری عەقەبە لە ئوردن و دواتر بۆ میسر ڕادەكێشرێت.

پڕۆژەكە نوێ نییە، پێشتر عێراق ڕێككەوتنێكی لەگەڵ ئوردن كرد بۆ ڕاكێشانی بۆرییەكی نەوت لە كێڵگەی ڕومێلەوە لە باشووری عێراق بۆ بەندەری عەقەبە، بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا بووە هۆی پەكخستنی پڕۆژەكە، بەڵام ئەم دۆخە نەبووە بەربەست لە بەردەم ئەو شاندە عێراقییەی بەمدواییە سەردانی واشنتن-ی كرد بۆ واژووكردنی ڕێككەوتنێك لەگەڵ كۆمپانیای (جەنەڕاڵ ئیلكتریك) بە بەهای 727 ملیۆن دۆلار بۆ ڕاكێشانی كارەبا لەنێوان عەممان و بەغداد.

وردەكارییە سەرەتاییەكانی پڕۆژەكە باس لە دانانی هێڵێكی كارەبا دەكات بەدرێژی 300 كیلۆمەتر لە شاری ریشە-ی ئوردنەوە تا شاری قائیم لە عێراق، قۆناغی یەكەمی هاوردەكردنی 150 میگاوات كارەبایە لە ئوردنەوە و بەردەوام زیادكردنی تا دەگاتە 960 میگاوات، ئەوكات میسریش دێتە ناو ڕێككەوتنەكەوە.

ئامانجەكانی پڕۆژەی شامی نوێ چییە؟
ئامانجە سیاسییەكانی پڕۆژەكە لە چەند لایەنێكەوە دەردەكەون، كە دیارترینیان ئەوەیە لە بەیاننامەی كۆتایی لوتكەی سێ قۆڵیی پێشوو ئاماژەی پێدرا، كە جەختكردنەوەیە لەسەر دۆسیەی فەڵەستین و هەوڵەكانی هێنانەدی ئاشتیی تەواوەتی، كە بۆ ئوردن گرنگی خۆی هەیە بۆ جەختكردنەوە لەسەر ڕۆڵی وڵاتەكە لەو بوارەدا، سەبارەت بە میسر پێیوایە جێپێی خۆی بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی تاران و ئەنقەرە كردووەتەوە، لەكاتێكدا سەبارەت بە عێراق دۆزینەوەی پەناگەیەكە كە جێی ڕەزامەندیی واشنتن بێت، تا چیتر سەركردەكانی بە پەیوەندی لەگەڵ تاران تۆمەتبار نەكرێن.

ئامانجە ئابورییەكانی پڕۆژەكە ڕاكێشانی هێڵی نەوتە لە بەسڕەوە بۆ خاكی میسر بەنێو خاكی ئوردندا، كە بەهۆیەوە هەردوو وڵات داشكاندن تا 16 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك نەوت بەدەستدەهێنن، لە بەرامبەریشدا عێراق كارەبا لە میسر و ئوردنەوە هاوردەدەكات، سەرەڕای سوودوەرگرتنی بەغداد لە وەبەرهێنانی هەردوو وڵات، هەروەها پتەوكردنی بواری وزە، پەرەپێدانی ناوچەی پیشەسازیی هاوبەش و هەماهەنگی لە پڕۆژە بچووك و مامناوەندەكاندا، پشتیوانیی داهێنان و كاری نایاب، جگە لە فراوانكردنی هاوبەشیی ستراتیژیی جۆراوجۆر و پێكهێنانی لیژنەی هونەریی هاوبەش.

گواستنەوەی نەوتی عێراق بۆ میسر لە بەرژەوەندی هەردوو وڵاتدایە، پێشتر هێڵی گواستنەوەی غاز لەنێوان هەردوو وڵاتدا بەر لە چەندین ساڵ هەبوو، لەڕێیەوە عێراق دەتوانێت نەوتەكەی لەڕێی پاڵاوگەكانی میسر بپاڵێوێت، بەمەش بەشێك لە نەوتی عێراق لەو بارگرژییانە بپارێزێت كە لە گەرووی هورمزدا هەیە.

لەگەڵ ئەوەی پڕۆژەكە نەوتی عێراق بە نرخی گونجاو بۆ میسر فەراهەمدەكات، لەهەمان كاتدا بازاڕێكی نوێی بۆ دەكاتەوە لەكاتێكدا ئەگەر بازاڕە گەورەكەی هەناردەكردنی لە خەرتوم لەدەستبدات بەهۆی بەڵێنی ئەسیوبیا لەبارەی دابەزاندنی نرخ، جگە لەوەی میسر لەئێستادا سەرگەرمی دامەزراندنی پڕۆژەیەكی بەستنەوەی كارەبایە لەگەڵ سعودیە بە تێچووی ملیارێك و 600 ملیۆن دۆلار، بە ئامانجی ئاڵوگۆڕی 6000 میگاوات لەنێوان هەردوو وڵات.

پێگەی شامی نوێ لەنێو هاوپەیمانێتییە هەرێمایەتییەكاندا چییە؟
یەكڕیزیی میسری عێراقی ئوردنی دەبێتە نوێترین زنجیرەی هەوڵەكان بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ گۆڕانكارییە گەورەكان لە هاوسەنگیی ستراتیژیی ناوچەكەدا، دوای ئەوەی ساڵانێكی زۆر تێپەڕی بەسەر قەڵەمڕەویی سەنتەرەكانی هێزی كلاسیكی عەرەبی (میسر، سوریا و عێراق) كە بەهۆی ڕووداوەكانی 2003 لە عێراق و دواتریش ڕاپەڕینەكانی بەهاری عەرەبی بووە هۆی پاشەكشەی قەڵەمڕەویی میسر و سوریا و عێراق و، لەجێیان كۆنتڕۆڵی ناوچەكە كەوتە دەست هێزەكانی دیكە، وەك ئێران و توركیا.

لەلایەكی دیكەوە میسر دەچێتە هێڵی دووەمەوە بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی ناڕاستەوخۆ لەگەڵ ئێران، سەرەڕای ئەوەی دەشێت میسر بەكاریبهێنێت لە كێبڕكێكانیدا لەگەڵ توركیا، حكومەتی عێراقیش لای خۆیەوە دەگەڕێتەوە بۆ قوڵایی عەرەبی و بەمەش لەو ناڕەزایەتییانە دووردەكەوێتە كە بە نزیكبوون لە ئێران تۆمەتباری دەكەن، بەتایبەتیش هاوپەیمانیكردن لەگەڵ میسر و ئوردن، ناڕەزایەتی ئەمریكای لەسەر نییە.

جێبەجێكردنی پڕۆژەكە و خستنەكاری لە قۆناغی داهاتوودا، بە پلەی یەكەم دەكەوێتە سەر سازان و ئیرادەی سیاسی، بەهۆی ئەوەی هەریەك لەو وڵاتانە ئامانج و بەرژەوەندیی نیشتیمانیی خۆیان هەیە، كە كاری پێشینەی خۆیانی پێدەكەن، سەرەڕای ئەو دۆسیە هاوبەشانەی هەرسێ وڵات لەسەری ڕێككەوتن، وەك هەڵوێست لەبارەی دۆسیەی فەڵەستین و پێویستی هێنانەدی سەقامگیری لە ناوچەكەدا.