سەرەڕای چڕیی پەیوەندییە تەلەفۆنییە دیپلۆماسییەكان بۆ كەمكردنەوەی دژواریی بارودۆخی ئۆكرانیا، بەپێی وتەی شارەزایان هێشتا ئەو پەیوەندییانە ئەنجامیان لێنەكەوتووە، ڕوسیا دەیەوێت پاش سەركەوتنی سەربازی زۆرترین خواستەكانی خۆی بەسەر ئۆكرانیادا بسەپێنێت، ئۆكرانیاش دەیەوێت زۆرترین زیانی مرۆیی و ماددی بە ڕوسیا بگەیەنێت، تا ڤلادیمێر پوتین بە ڕاوەستاندنی شەڕ ناچاربكات.
لە یەكەم پەیوەندیی تەلەفۆنی لەوەتەی شەڕی ئۆكرانیا دەستیپێكردووە، شی جین بینگ سەرۆكی چین بە جۆ بایدن-ی هاوتا ئەمریكییەكەی ڕاگەیاند كە شەڕی ئۆكرانیا پێویستە كۆتایی پێبێت “لە نزیكترین كاتدا”.
بەپێی میدیاكاتی چین، شی بە بایدن-ی وتووە “كاری پێشینە لە ئێستادا درێژەدانە بە گفتوگۆ و دانوستان و، خۆوەلانانە لە ڕوودانی زیان لەڕیزی كەسانی مەدەنی و، ڕێگری لە ڕوودانی گرفتی مرۆیی و، وەستاندنی كوشتار و كۆتاییهێنان بە شەڕ لە نزیكترین كاتدا”.
هەروەك داوای پشتگیریكردنی گفتوگۆ و دانوستانی لەنێوان ڕوسیا و ئۆكرانیا بەشێوەی هاوبەش كرد، ویلایەتە یەكگرتووەكان و هاوپەیمانیی باكووری ئەتڵەسی هاندا بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ ڕوسیا بۆ چارەسەری “بنەڕەتی” گرفتەكە و نەهێشتنی نیگەرانییە ئەمنییەكانی هەریەك لە ڕوسیا و ئۆكرانیا.
لای خۆیەوە بایدن پشتیوانیی خۆی بۆ دۆزینەوەی چارەسەری سیاسی بۆ قەیرانەكە نیشاندا، وەك ئەوەی كۆشكی سپی بڵاویكردەوە، لەهەمان كاتدا سەرۆكی ئەمریكی هۆشداریدایە سەرۆكی چین لە كاردانەوەكانی هەر هاوكارییەكی چین بۆ ڕوسیا، ئاگاداریشیكردەوە لە ڕووبەڕووبوونەوەی سزا ئەگەر پەككین پشتیوانیی ماددی پێشكەش بە مۆسكۆ بكات.
لەو چێوەیەدا، دوێنێ ئیمانوێل ماكرۆن، سەرۆكی فەرەنسا “نیگەرانیی زۆر”ی خۆی لەبارەی دۆخی شاری مایۆپۆل-ی ئۆكرانی نیشاندا كە ڕووبەڕووی بۆردومان بووەتەوە، ئەمەش لەمیانەی پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا لەگەڵ ڤلادیمێر پوتین، سەرۆكی ڕوسیا.
ماكرۆن داوایكرد گەمارۆی سەر شارەكە هەڵبگیرێت و هاریكارییە مرۆییەكان بگەیەندرێتە دانیشتووان، وەك ئەوەی كۆشكی ئیلیزێ بڵاویكردەوە، لەهەمان كاتدا داوای بەخێرایی جێبەجێكردنی ئاگربەستی كرد لە ئۆكرانیا.
لەم نێوەندەدا شەڕی ڕوسیا و ئۆكرانیا كە لە 24ی شوباتی ڕابردووەوە دەستیپێكردووە و تائێستا زیانی گەورەی لەنێو سەربازانی هەردوولا و هاوڵاتییانی مەدەنیی ئۆكرانیدا لێكەوتووەتەوە درێژەی هەیە.
پێشتر چەند گەڕێكی گفتوگۆی ڕاستەوخۆی شاندی هەردوو وڵات ئەنجامێكی ئەوتۆی جگە لە هەوڵی كردنەوەی ڕێگا مرۆییەكان لێنەكەوتەوە.
ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كە پشتیوانیی ڕاستەوخۆ بۆ ئۆكرانیا دەردەبرێت، نیگەرانە لەهەر جۆرە هەماهەنگی و پشتیوانییەكی چین بۆ ڕوسیا.
گەورە بەرپرسانی ئیدارەی ئەمریكا ڕۆژی پێنجشەممە بە ڕۆژنامەنوسانیان ڕاگەیاند، چین پەیامێكی دوور ئاراستە لەبارەی پشتیوانیكردنی ڕوسیا دەنێرێت، لەكاتێكدا ئاماژەی سەرەتایی هەیە بەوەی بانكە چینییەكان كە خاوەندارێتییەكەیان بۆ دەوڵەت دەگەڕێتەوە پاشەكشەیان كردووە لە پاڵپشتیكردنی چالاكییەكانی ڕوسیا، بەڵام لە دەربڕینە گشتییەكاندا بەرپرسانی چین پشتیوانی بۆ ڕوسیا نیشاندەدەن وەك هاوبەشێكی ستراتیژی.
هەروەك میدیاكانی حكومەتی پەكیین شەڕەكەی ڕوسیا بە “داگیركاری” ناونابەن.
لەكاتێكیشدا وڵاتان لە هەوڵی كۆدەنگیدان دەربارەی پرسەكانی وەك تەكنەلۆجیا و بازرگانی، هەر پشتیوانییەكی چین بۆ ڕوسیا جگە لەوەی ئەو ڕیسە دەكاتەوە بەخوری، ڕێڕەوی پەیوەندییەكانی پەككین لەگەڵ واشنتن-دا دەخاتە سەر ڕێگای ململانێ و دژواری.
هال براندز لە كۆلێجی (جۆنز هۆبكنز) بۆ دیراساتی نیودەوڵەتیی پێشكەوتوو دەڵێت، “چین لە دووڕیانێكی ستراتیژیی سەرەكیدایە. ئەگەر بڕیاربدات بە پشتیوانیكردنی ڕوسیا بەشێوەیەكی كراوە و یەكلاكەرەوە لەم ململانێیەدا، ئاستێكی تەواو نوێی مەترسی لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ ڕۆژئاوا دەهێنێتە ئاراوە”.
لای خۆیەوە جود بلانشیت، تایبەتمەند لە كاروباری چین لە ناوەندی دیراساتی ستراتیژی و نێودەوڵەتی ڕایگەیاند، ئەگەر سەرۆكی چین بڕیاربدات بە پێشكەشكردنی پاڵپشتیی ماددی یان سەربازی بۆ جەنگی ڕوسیا، ئەوە دەشێت ببێتەهۆی “خێراكردنی ئاراستەكە بەرەو دۆخێك كە هاوشێوە بێت لەگەڵ جەنگی سارددا”.
لە بەرامبەردا لە وتارێكدا كە لە رۆژنامەی (واشنتن پۆست) بڵاوكراوەتەوە چین جانگ، باڵیۆزی چین لە ویلایەتە یەكگرتووەكان ئاشكرایكرد وڵاتەكە گەورە هاوبەشی بازرگانییە لەگەڵ هەریەك لە ڕوسیا و ئۆكرانیا، هەروەها گەورەترین هاوردەكاری نەوتی خاو و غازی سروشتییە لە جیهاندا.
دووپاتیشیكردەوە كە هەر ململانێیەك لەنێوان ڕوسیا و ئۆكرانیا سوود بە چین ناگەیەنێت و وتی، “ئەگەر چین زانیاری لەبارەی ئەو گرفتەوە هەبوایە، ئەوپەڕی هەوڵمان دەخستەگەڕ بۆ ڕێگریكردنی”.
ئەمڕۆ شەڕی ڕوسیا لە 24هەمین ڕۆژیدایە، ڕووبەڕووبوونەوەی سەربازان كۆڵانەكانی كیێڤ و بەشێكی بەرچاو لە شارەكانی ئۆكرانیای تەنیەوە، نازانرێت هەوڵە دیپلۆماسییەكان دەتوانێت دەنگی چەك و تانكەكان بوەستێنێت؟ ئەگەریش دەتوانێت كەی؟
