تیمێكی توێژەران لە زانكۆی ئازاد لە برۆكسل (VUB) دەڵێن، بەڵگەیەكی یەكلاكەرەوەیان دەستكەوتووە كە دەریدەخات لەناوچوونی دایناسۆڕەكان لەسەر زەوی بەر لە 66 ملیۆن ساڵ بەهۆی نەیزەكەوە بووە.
بەپێی سایتی ڕۆژنامەی (برۆكسل تایمز) تیمەكە چینێك لە خۆڵی هەسارۆچكەیان لە قوڵایی چاڵێكی بەركەوتوودا لە مەكسیك دۆزیوەتەوە، كە هەمان ئەو خۆڵە بەسەر بەردی هەمان تەمەندا لە سەرجەم ناوچەكانی دیكەی جیهان بڵاوبووەتەوە.
ستیڤن گودێریس، توێژەر لە زانكۆی ئازاد لە برۆكسل وتی، لە لایەنە جیاكەرەوەكانی خۆڵی هەسارۆچكە بوونی پێكهاتەی كیمیایی دەگمەنی ئیریدیۆم-ە و ئەوەشی وت، “ئیریدیۆم بەهیچ شێوەیەك لە توێكڵی زەویدا نییە، بەڵكو لە قوڵایی هەسارەكەماندایە، لەكاتێكیشدا ئەم سەرچاوەیە لەسەر ڕوكار هەبێت دڵنیابە لە بۆشایی ئاسمان و لە دەرەوە هاتووە”.
دەكرێت بوونی ئەو چینە لە خۆڵ لە ناوچەكەی مەكسیكدا، بەپێی زانایان، بەڵگەیەكی یەكلاكەرەوە بێت و پەیوەندییەكی هۆكارئامێز بێت لەنێوان بەركەوتن و لەناوچوونەكە.
بەپێی توێژەرە بەشداربووەكەی توێژینەوەكە، “ئەو نەیزەكەی ئەوكات بەر زەوی كەوتووە قەبارەكەی هێندەی قەبارەی شاری برۆكسل بووە، بەركەوتنەكەش بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی تۆز و خۆڵ كە وایكردووە زەوی بۆ ماوەی لانیكەمی ساڵێك تاریك دابێت”.
هەر بەپێی توێژینەوەكە زستانی درێژی ئەوكات كە پاش بەركەوتنەكە ڕویداوە كاریگەرییەكی بكوژانەی لەسەر دایناسۆڕەكان هەبووە و بەهۆیەوە لەگەڵ ژمارەیەكی دیكە لە بونەوەرەكان لەناوچوون.
پێشتر توێژینەوەیەك كە لە ساڵی 2010دا بە بەشداری زانایانی (ئەوروپا، ئەمریكا، مەكسیك، كەنەدا و ژاپۆن) ئەنجامدرا و لە گۆڤاری (ساینس) بڵاوكراوە دوپاتیكردەوە كە نەیزەكێك بە تیرەی 15 كیلۆمەتر لە مەكسیك بەر زەوی كەوتووە.
ئەوكات جوانا مورجانن، توێژەر لە كۆلێجی (ئەمپریال كۆلێج) ڕونیكردەوە، هەسارۆچكەیەك هۆكاربووە بۆ لەناوچوونی زۆرێك لە جۆرە زیندووەكان كە لە سەردەمی تەباشیری ڕویداوە. بەركەوتنەكە بووەتە هۆی هەڵایسانی ئاگر بەشێوەیەكی بەربڵاو و ڕودانی بومەلەرزە كە گوڕەكەی 10 پلەی ڕێختەر بووە، سەرەڕای داڕمانی زەوی و شەپۆلی بەهێزی دەریا.
لە 15ی ئەم مانگەش زانكۆی هارڤاردی ئەمریكی بەیاننامەیەكی ڕۆژنامەوانی بڵاوكردەوە دەربارەی ئەو توێژینەوەیەی لەلایەن دوو توێژەری فەلەكی زانكۆكەوە ئەنجامدرا و دەریخست ئەوەی بەر زەوی كەوتووە لە (تەمی ئۆرت)ەوە هاتووە.
تیمەكە توێژینەوەیان لەسەر بنەڕەتی ئەو هۆكارە سەرەكییە كردووەتەوە كە بووەتە هۆی لەناوچوونی سێ لەسەر چواری سەرچاوەكانی ژیان لەسەر ڕووی زەوی بەر لە نزیكەی 66 ملیۆن ساڵ و، ئەگەر ڕودانی بەركەوتنی هاوشێوە لە ئایندەدا.
(تەمی ئۆرت) سنووری دەرەكی كۆمەڵەی خۆرە، شێوەیەكی تۆپی هەیە و كۆمەڵەی خۆر بەتەواوی دادەپۆشێت، سنووری ناوخۆیی لە دووری 300 ملیار كیلۆمەتر لە خۆرەوە دەستپێدەكات، ناوەكەشی لە زانایەكی فەلەكناسی ئەڵمانییەوە وەرگیراوە كە یەكەم كەس بووە لە ساڵی 1950دا بوونی پشتڕاستكردووەتەوە.
بەپێی زانایان ئەم تەمە نزیكەی ترلیۆنێك ئەستێرە و هەسارۆچكەی تیایە بە تیرەی گەورەتر لە كیلۆمەترێك.
س: ئەلحوڕە
