سەرەڕای هەرەسهێنانی نرخی نەوت و قەیرانی دارایی بەهۆی پەتای كۆرۆناوە، ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زیادبوونی بەرچاوی لە هاوردەكردنی چەك لەماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا تیا ڕویداوە پێچەوانەی ناوچەكانی دیكەی جیهان، وڵاتانی عەرەبی لە پێشەوەی لیستی گەورە هاوردەكارانی چەكن لە جیهاندا.
پەیمانگای نێودەوڵەتی ستۆكهۆڵم بۆ توێژینەوەكانی ئاشتی (SIPRI) لە ڕاپۆرتێكدا كە ئەمڕۆ دووشەممە 15ی ئازار بڵاویكردەوە دەڵێت، كاروانە نێودەوڵەتییەكانی چەك جێگیربووە لەماوەی نێوان ساڵی 2016 بۆ 2020، بەمەش كۆتایی بە دەیەیەك لە زیادبوون هێنراوە، ئەمە یەكەمجارە لە ساڵی 2001-2005ەوە كە قەبارەی هەناردە سەرەكییەكانی چەك لەنێوان وڵاتاندا زیادینەكردووە، بەراورد بە پێنج ساڵی پێشووی پێوەركراو.
بەڵام لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دۆخەكە پێچەوانەیە، كە تیایدا وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كۆنتڕۆڵی زیادەی هاوردەی چەكیان كردووە، بە زیادبوونی ڕێژەی 25% لە ساڵانی 2016-2020 بەراورد بە ماوەی نێوان 2011 تا 2015.
كاریگەری كۆرۆنا لەسەر هاوردەی چەك
لەكاتێكدا پەتاكە بووە هۆی پەكخستنی ئابووری لە سەرجەم ناوچەكانی جیهان و پاڵنانی زۆرێك لە وڵاتان بەرەو هەڵدێری قوڵ، پەیمانگاكە دەڵێت، هێشتا زووە هەڵسەنگاندن بۆ كاریگەری پەتاكە و دۆخە ئابورییەكەی لەسەر كڕینی چەك لە جیهاندا بكرێت، لەكاتێكدا ئامارەكە تایبەتە بە پێنج ساڵ و یەكێك لەو ساڵانە لەژێر كاریگەری كۆرۆنادا بووە.
بەڵام لێرەدا تێڕوانینێك هەیە بەوەی “كاریگەریی ئابوریی ڤایرۆسی كۆرۆنا، بۆ نمونە، هاندەردەبێت بۆ هەندێك لە وڵاتان بۆ سەرلەنوێ هەڵسەنگاندنی هاوردەكردنی چەك لە ساڵانی داهاتوودا. لەگەڵ ئەوەشدا و لە هەمان كاتدا ژمارەیەك لە وڵاتان گرێبەستی گەورەی چەكیان لە ماوەی ترۆپكی پەتاكەدا واژووكردووە” وەك ئەوەی پیتەر وایزمان، گەورە توێژەری پەیمانگای ستۆكهۆڵم دەیڵێت.
ئامارەكانی دیكە كە زیاتر جەخت لەسەر ماوەی پەتاكە دەكەنەوە ئاماژە بەوەدەكەن تێچووی بواری بەرگری لە ناوچەی كەنداودا بەدیاریكراوی بە ڕێژەی 5.4% لە ساڵی 2020دا بازیداوە بەراورد بە ساڵی پێشوو و گەیشتووەتە 100 ملیار دۆلار، بەڵام پێشبینی دەكرێت داببەزێت بۆ 90.6 ملیار دۆلار لەمساڵدا و 89.4 ملیار دۆلار لە ساڵی 2022دا.
ویلایەتە یەكگرتووەكان گەورەترین هەناردەكار
بەهۆی ئەوەی خاوەنی 96 وڵاتی كڕیاری چەكەكانیەتی، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا وەك گەورە هەناردەكاری چەك لە جیهاندا ماوەتەوە، لەگەڵ زیادبوونی پشكە جیهانییەكەی لە هەناردەی چەكدا لە 32ەوە بۆ 37%.
نزیكەی نیوەی (47%) هەناردەكانی چەكی ئەمریكا بەرەو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە.
بەپێی پەیمانگاكە ڕوسیا دووەم گەورە هەناردەكاری چەكە لە جیهاندا، بەدوای ئەویش فەڕەنسا دێت وەك سێیەم هەناردەكار.
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.. وڵاتانی عەرەبی گەورە هاوردەكارانی چەكن
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گەورەترین كڕینی چەكی ئەنجامداوە بە زیادبوون بەڕێژەی 25% لەكاتی بەراوردی ماوەی نێوان 2016 بۆ 2020 بە پێنج ساڵی پێشتر، سەرەڕای ئەوەی لە ڕووی ئابورییەوە زەرەمەندترینە بەهۆی داڕمانی نرخی نەوت كە لە نیسانی 2020دا بەهاكەی گەیشتە ژێر سفر.
لەنێو ئەو وڵاتانەدا ئیمارات هەیە كە لە سەردەمی سەرۆكایەتی دۆناڵد ترمپ-دا گرێبەستێكی بە بەهای 23 ملیار دۆلار بۆ كڕینی فڕۆكەی ئێف 35 و فڕۆكەی بێفڕۆكەوان ئەنجامدا.
بەرزبوونەوە گەورەكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەهۆی ئەو كڕینە گەورانەوە بووە كە ئەنجامدراوە سعودیە (زیادبوون بەڕێژەی 61%) میسڕ (زیادبوون بەڕێژەی 136%) قەتەر (زیادبوون بەڕێژەی 361%).
سعودیە بە گەورەترین هاوردەكاری چەك دادەنرێت لە جیهاندا كە 11%ی كۆی هاوردەكانی جیهانی لەم ماوەیەدا گرتووە، بەمەش پێش هندستان كەوتووە كە لە ساڵانی ڕابردوودا ڕیزبەندی یەكەمی گرتبوو.
گەورە هاوردەكارانی دیكەش بریتین لە هندستان و میسر و ئوسترالیا و چین.
س: عەرەبی پۆست
