نەتەوە یەكگرتووەكان هەڵمەتی “ئێستا كاربكەن” كە مەبەست لێی سنووردانانە بۆ دیاردەی قەتیسبوونی گەرما و گرنگیدان بە هەسارەی زەوی دەستپێدەكات، ئەمەش هاوكاتە لەگەڵ زیادبوونی كارەساتە سروشتییەكان كە ڕوبەڕووی ناوچە جیاوازەكانی جیهان دەبێتەوە، وەك لافاوەكەی ئەڵمانیا و سوتانی دارستانەكان لە كەنەدا و ویلایەتە یەكگرتووەكان.
هەڵمەتەكە ئاماژە بەوەدەكات كە لەپێناو پارێزگاری لە ئاووهەوایەكی گونجاو بۆ ژیان، پێویستە دەردانی گازە گەرمكەرەكان تا ساڵی 2050 كەمبكرێتەوە بۆ سفر.
دەشڵێت، پێویستە گۆڕانكاریی گەورە لەم بوارەدا بێتەدی لەلایەن حكومەت و كۆمپانیاكانەوە، هۆشداری ئەوەشدەدات كە گواستنەوە بۆ ئابورییەك كە كاربۆنی كەمتر دەربدات بەبێ بەشداری هاوڵاتییان ئەستەمە، بەتایبەت لە ئابورییە پێشكەوتووەكاندا.
هەڵمەتەكە دوپاتیشیدەكاتەوە، “هەر تاكێك لە ئێمە دەتوانێت هاریكاربێت لە سنووردانان بۆ دیاردەی قەتیسبوونی گەرما و گرنگیدان بە هەسارەكەمان، لەڕێی گۆڕینی هەڵسوكەوتەكانمان و گرتنەبەری ئەو بژاردانەی زیانی كەمتریان لەسەر ژینگە هەیە، توانای ڕوبەڕوبوونەوەی ئالنگارییەكانی ئاووهەوا و بونیادنانی جیهانێكی زیاتر بەردەواممان هەیە”.
كاریگەریی مەترسیدار
لە ڕاپۆرتێكدا دەربارەی كاریگەریی گۆڕانكارییەكانی ئاووهەوا لەسەر مرۆڤایەتی، ئاژانسی فڕانس پرێس وتی، نزیكەی 166 ملیۆن كەس لە ئەفریقا و ئەمریكای ناوەند پێویستییان بە هاریكاری بووە لەنێوان ساڵانی 2015 و 2019 بەهۆی باری لەناكاوی خۆراك پەیوەندیدار بە گۆڕانی ئاووهەوا.
هەروەك لەنێوان هەشت بۆ 80 ملیۆن كەس هەن كە زیاتر لەبەردەم مەترسی برسێتیدان تا ساڵی 2050.
ئەوەی پەیوەندی بە بەدخۆراكیشیەوە هەیە، نزیكەی 1.4 ملیۆن منداڵ لە ئەفریقا بەدەست كورتەباڵایی بەهۆی ئاووهەواوە تا ساڵی 2050 دەناڵێنن.
بەروبومە كشتوكاڵییەكانیش لەسەر ئاستی جیهان بەڕێژەیەك لەنێوان 4 و 10% كەمیكردووە لەماوەی سی ساڵی ڕابردوودا.
بڕی ڕاوی ماسی لە ناوچە كەمەربەندییەكان بەڕێژەیەك لەنێوان 40 بۆ 70% كەمیكردووە، بەهۆی زیادبوونی دەردراوەكانەوە.
سەبارەت بە كاریگەریی گۆڕانی ئاووهەوا لەسەر كۆچی ناوخۆیی، ڕێژەكەی لەنێوان ساڵانی 2020 و 2050 بۆ شەش هێندەی ڕێژەی ئێستا بەرزدەبێتەوە.
هەروەك قەتیسبوونی گەرما كاریگەری مەترسیداری دەبێت لەسەر “دۆخی ماندوویی ئاو- الإجهاد المائي”، كە بریتییە لە ناهاوسەنگی بڕی ئەو ئاوەی ڕووەك هەڵیدەمژێت و ئەوەی لەدەستیدەدات، ئەمەش كاریگەری لەسەر 122 ملیۆن كەس لە ئەمریكای ناوەند، 28 ملیۆن لە بەڕازیل و 31 ملیۆن كەس لە ئەودوای ئەمریكای باشوور دەبێت.
لە دوایین ڕووداوی دەگمەندا ئەو لافاوە گەورەیەی ڕووی لە ئەوروپا و چەند ناوچەیەكی ئەڵمانیا كرد پاش بارینی بارانی خوڕ، تائێستا بووەتە هۆی گیانلەدەستدانی زیاتر لە 150 كەس.
جان جوزیل، زانای ئاووهەوا و جێگری سەرۆكی پێشووی دەستەی ئاووهەوای سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان وتی، “كوتلە هەواییەكە بڕێكی زۆری ئاوی هەڵگرتبوو، بەهۆی دابەزینی پلەكانی گەرماوە بۆ ماوەی چوار ڕۆژ لە ناوچەكەدا مایەوە، ئەنجامی ئەوە بارینی بارانی بەخوڕبوو لەنێوان 14 و 15ی تەمموز و بڕەكەی گەیشتە نێوان 100 بۆ 150 میلیمەتر، كە هاوتای بارانی دوو مانگە”.
سەرەڕای ئەوەی بارانبارین لە ناوچەكەدا بەشێوەیەكی ئاسایی ڕوودەدات، بەڵام بارانی ئەمجارە “بێ پێشینەیە لەڕووی بڕی ئەو بارانەی باریوە لەگەڵ خوڕییەكەی” وەك ئەوەی كای شرۆتەر، زانای سەرچاوە ئاوییەكان لە زانكۆی بۆتسدام ئاماژەی پێدەدا.
گفتوگۆی چڕ لەسەر ئەم پرسە هەیە، سیاسییە ئەوروپییەكان ئەم باهۆزە گەورانە و گۆڕانی ئاووهەوا پێكەوە دەبەستنەوە، بەڵام شرۆتەر ڕونیكردەوە، “لەئێستادا، ناتوانین بەدڵنیاییەوە بڵێین كە ئەم ڕووداوە پەیوەندیدارە بە گۆڕانی ئاووهەواوە، بەڵام ئەم دیارە دژوارانەی ئاووهەوا زیاتر قورستربوون و ئەگەری ڕوودانیان زیاترە، بەهۆی بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرماوە”.
بەرزبوونەوەی پلەی گەرمای هەسارەی زەوی دەبێتە هۆی زیادبوونی بەهەڵمبوونی ئاو لە زەریا و ڕووبارەكان، ئەمەش دەبێتە هۆی چوونی بڕێكی زۆرتری ئاو بۆ بەرگەهەوا.
ئەم دیاردەیە ئەگەری هەیە ببێتە هۆی زیادبوونی ئەگەری بارانی بەخوڕ و بەهێز، وەك شرۆتەر دەیڵێت.
دەستەی ئاووهەوای سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان هۆشداری دەدات لە ئەگەری زیادبوونی ڕووداوەكانی دیاردە دژوارەكانی ئاووهەوا بەهۆی گۆڕانی ئاووهەوا لە ساڵانی داهاتوودا.
لافاوەكەی ئەڵمانیا.. زەنگی هۆشدارییە بەرەو ئاووهەوای دژوارتر؟
س: سكای نیوز عەرەبی
