پێدەچێت ڕێكارەكانی ڕێگری لە جۆری نوێی كۆرۆنا بۆ ئەمساڵیش گورز لە كەرتی گەشتوگوزاری هەرێم بوەشێنێت، بەتایبەت پاش بڕیارەكەی حكومەتی ناوەند لەبارەی قەدەغەی هاتوچۆوە، سەرۆكی دەستەی گەشتوگوزاری هەرێمیش دەڵێت، سەرنجمان هەیە و داوامانكردووە بەشێكبین لەو بڕیارانە.
هاوشان لەگەڵ تۆماركردنی چەند حاڵەتێكی توشبوون بە جۆرێی نوێی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە عێراق، مستەفا كازمی، سەرۆكوەزیران كۆتایی هەفتەی ڕابردوو بڕیاری قەدەغەی هاتوچۆی لەنێوان پارێزگاكاندا ڕاگەیاند.
بڕیارەكە ئەگەر لەڕووی تەندروستی و كەمبوونەوەی توشبوون بە ڤایرۆسەكە سودبەخشبێت، بەڵام بۆ كەرتی گەشتیاریی هەرێم زیانی دەبێت، بەتایبەتیش كە كەرتەكە هێشتا لەو زیانانە دەربازی نەبووە، كە ڕێوشوێنەكانی ساڵی ڕابردووی تایبەت بە كۆرۆنا لێی وەشاند.
ئەمەل جەلال، سەرۆكی دەستەی گشتیی گەشتوگوزاری هەرێم ئەمڕۆ شەممە 27ی شوبات بە تۆڕی میدیایی ئێستای وت، داخستنی بازگەكان و توندكردنی ڕێوشوێنەكانی خۆپارێزی زیانی یەكەمی بە هۆتێل و چێشتخانە و كەرتە گەشتیارییەكان دەگەیەنێت، وابەستكردنی گەشتیار بە نەهاتنیان و قەدەغەكردنی هاتوچۆ وادەكات ڕێژەی هاتنی گەشتیار زۆر زۆر سنووردار بێت، سەرەنجامیش بە زیانی كەرتی تایبەت و كەرتی گەشتوگوزار دەشكێتەوە.
وتیشی، “وەك خۆم سەرنجم هەیە لەسەر ئەو ڕێككارانەی حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێم دەیگرێتەبەر، ئێمە هەر لە سەرەتاوە داوامانكردووە بەشێك بین لەو بڕیارانە، بەڵام تائێستا ئێمە بەشێك نین لە بڕیار و ڕێنماییەكان، بۆیە زۆرجار خوێندنەوەیەكی زانستی بۆ نەكراوە”.
ئەوەشی دوپاتكردەوە، “دەكرێت ئەو ڕێكارانەی دەگیرێنەبەر ڕێكاری تەندروستی و توندوتۆڵ بن، دەكرێت هەموو ئەو ڕێكارانە بگیرێتەبەر بۆ ئەوەی هاوڵاتی خۆی بپارێزێت، كۆمەڵێك میكانیزمی جیاواز هەیە دەكرێت لەگەڵ كەرتی تەندروستی جێبەجێی بكەین و چاودێری ڕەوشەكە بكەین و لەهەر حاڵەتێكیشدا كە گەشتیار سەرپێچی كرد سزابدرێت، بەڵام ناكرێت ئەو ڕێنماییانە وابێت سنورداری تەواوەتی بكرێت و ئەو پرۆسەیە بە تەواوی بوەستێندرێت”.
تەنها كۆرۆنا و لێكەوتەكانی نین، بەڵكو باج و ڕسومات و ئاستەنگەكانی دیكەش باری سەر شانی خاوەنكار و وەبەرهێنەرانی بوارەكەیان گران كردووە و داوای كارئاسانی دەكەن.
ئەمەل جەلال وتی، “ڕۆژانە كەرتی تایبەت گلەیی و سكاڵای ئەوەیان هەیە كە لەلایەن حكومەتەوە ئەو كەرەنتین و ڕێكارانە دەگیرێتەبەر، بەڵام كەمترین لێخۆشبوونیشی هەیە بۆ رسومات و باجەكان، ئەوان دەڵێن، كاتێك كاركردن دەوەستێنیت، دەبێت ڕەچاوی تایبەتمەندی ئەوەشی بكەیت لە رسومات و باج ببەخشێندرێت، لەكاتێكدا ئەوە ڕوونە كە بازاری كوردستانیش بەتایبەتی بازاڕی گەشتیاری عەرەبە كە لە ناوەراست و باشووری عێراقەوە دێن. بۆیە نەهاتنی ئەوان و سنوورداركردنی هاتنیان بەشێوەیەكی زۆر توند زیانی هەیە”.
لەكاتێكی پێشتری ئەم مانگەدا ساسان عەونی، وەزیری گەشتوگوزاری هەرێم ڕایگەیاند، داهاتەکانی وەزارەتەکەی لە ساڵی 2020دا بەراورد بە ساڵی 2019 بەڕێژەی 75% کەمبووەتەوە.
وتیشی، “بەهۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا و ڕێکارەکانی پەیوەست بە ڕوبەڕوبوونەوەی ئەو ڤایرۆسە داهاتە ناوخۆییەکانی هەرێم کەمبووەتەوە و لەهەندێک لە دامودەزگاکانی حکومەتدا داهات بۆ کەمترین ئاست دابەزیوە”.
یەكێكی دیكە لە ڕیسكەكان بەر وەبەرهێنان لە كەرتی گەشتوگوزاردا دەكەوێت، سەرۆكی دەستەی گشتیی گەشتوگوزار ئەوەی وت، “ڕێكارەكان وادەكات خاوەن سەرمایەكان جارێكی دیكە پێداچوونەوە بە بڕیارەكەی خۆیاندا بكەنەوە ئەگەر نیازی پڕۆژەی گەشتیارییان هەبێت، وەك دەزانرێت كاتێك پرۆژەیەكی نیشتەجێبوون وەبەرهێنەرێك دروستی دەكات، ڕاستەوخۆ پارەكەی لە هاوڵاتی وەردەگرێت و قازانجەكەی بەرێژەیەكی بەرچاو لەبەردەستیدایە، بەڵام پرۆژەی گەشتیاری كاتێك دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، هەتاكو پرۆژەكە تەواونەبێت و گەشتیار نەچێتە ناویەوە و سەردانی نەكات، خاوەنكار هیچ داهاتێك وەرناگرێت”.
دەربارەی ئەوەی ئایا دەكرێت گەشتیاری ناوخۆ بتوانێت ئەو بۆشاییەی گەشتیاری ناوچەكانی دیكە پڕبكاتەوە و ببێتە هۆی كەمكردنەوەی زیانەكان ئەمەل جەلال وتی، “ئەوەی جێگەی خۆشحاڵییە بۆ ماوەی چەند مانگێكە پێدانی موچە خەریكە رێچكەی ئاسایی خۆی وەردەگرێتەوە، ئەمەش وادەكات گەشت و جموجۆڵی نێوان پارێزگاكانی هەرێم زیادبكات، بەڵام كاتێك سودبەخش دەبێت كە ڕێكاری سنوورداركردن لەنێوان پارێزگاكانی هەرێمیشدا ڕانەگەیەنرێت”.
جەختی لەسەر ئەوەشكردەوە، “ئەگەر قەدەغەكردن ڕابگەیەنرێت، ناتوانین باس لە هاندانی ناوخۆییش بكەین، بەڵام ئەوەی گرفتە و من تێبینیم كردووە، ئەوەیە هاوڵاتی ئێمە كەمترین زانیاری لەسەر شوێنە دێرینەكان و شوێنەوارەكان و سروشتە جوانەكانی خۆی هەیە”.
نەك تەنها زانیاری، بەڵكو بوونی ڕێگاوبانی دروست بۆ گەیشتنی گەشتیار بە ناوچەكان، هەروەها ئەو پێداویستیانەی گەشتیار لە ناوچە گەشتیارییەكەدا پێویستیەتی وەك ڕێستۆرانت و كافێ و شوێنی گونجاوی حەوانەوە و گونجاوی نرخ، هاندەر دەبن بۆ ئەوەی گەشتیاری ناوخۆیی و دەرەكی پەرەپێدات، وەك ئەوەی بەرپرسەكەی دەستەی گەشتوگوزار ئاماژەی پێدا.
لە 25ی کانونی دووەمی ڕابردوو لەمیانەی كۆبوونەوەیەكی نێوان دەستەی گەشتوگوزاری هەرێم و لیژنەی گەشتوگوزاری پەرلەمانی کوردستان، لوقمان حەمەد سەرۆکی لیژنەكە وتی، گفتوگۆمان کرد سەبارەت بەوەی کەرتی گەشتوگوزار چۆن بکرێت بە یەکێک لە سەرچاوەکانی داهات هاوشانی کەرتی وزە و کشتوکاڵ.
ئاماژەی بەوەکرد کە بە پەرەپێدانی کەرتی گەشتیاری دەتوانین دەرفەتی کاری زیاتر لە هەرێم بڕەخسێنین.
بۆ ڕێكخستنی كەرتەكە و پەرەپێدانی دەستەی گەشتوگوزار ڕێكار و پلانی خۆی هەیە، ئەمەل جەلال ڕونیكردەوە، كار لەسەر كۆمەڵێك بنەمای ڕیشەیی دەكەین، یەكێك لەوانە ئەوەیە كە دەبێت دەستەی گەشتوگوزار خاوەن یاسایەكی تایبەتمەند بەخۆی بێت بۆ ئەوەش لەگەڵ پەرلەمانی كوردستان لە ئامادەكاریدان و لەم هەفتەیەدا جێبەجێ دەبێت، لەهەمان كاتدا پێداچوونەوە بە ڕێنماییەكان دەكەین، ئەو ڕێنماییانەی پەیوەستە بە پابەندبوونی كەرتی تایبەت لە هۆتێل و چێشتخانە و كەرتە گەشتیارییەكان، هەروەها گرنگیدان دەرچووانی گەشتوگوزاری و چۆنیەتی ئامادەكردنیان، كە ئەمە ڕووی ستراتیجییەوە هەتاكو ئەوكاتەی دەرفەتی واڵاكردنەوەی دەروازەكان بەرووی گەشتیاران دێتە ئاراوە، خۆئامادەكردنە بۆ پێشخستنی كەرتەكە.
