گۆڕانی ئاووهەوا و كارەساتە ژینگەییەكان بەمدواییە بە ڕوونی لە شەپۆلەكانی خۆڵباریندا دەركەوتوون و مەترسی زیادبوونیشی لەئارادایە، تایبەتمەندێكی بواری ژینگەش پاراستنی خاك بە دووبارە سەوزكردنەوە و بەكارهێنانی زیرەك و دوورمەودای ئاو بە هەنگاوە چارەسەرەكان ناودەبات.
كۆتایی هەفتەی ڕابردوو شەپۆلێكی چەند ڕۆژەی خۆڵبارین شارەكانی هەرێمی كوردستان و عێراقی گرتەوە، بەپێی وتەی شارەزایانی كەشناسیش لە دوێنێوە تا كۆتایی ئەم هەفتەیە شەپۆلێكی دیكە ناوچەكە دەگرێتەوە.
هەموو ئەوانە بەشێكن لە زنجیرە شەپۆلێكی هاوشێوە كە تەنها لەماوەی چارەكی یەكەمی ئەمساڵدا 15 جار ڕووی لە عێراق كردووە و مەترسیی زیادبوونیشی دەكرێت.
شارەزایان كۆكن لەسەر ئەوەی كەمبارانی، سیاسەتی ئاوگرتنەوە و كەمبوونەوەی سەوزایی هۆكاری دیاردەكەن.
خالد سلێمان نووسەر و ڕۆژنامەنووسی تایبەتمەندی بواری ژینگە بە تۆڕی میدیایی ئێستای ڕاگەیاند، بە پلەی یەكەم كەمبوونەوەی ڕێژەی دابارین هۆكاری دیاردەكەیە، كەمبوونی دابارین دەبێتەهۆی فشەڵبوونی توێژاڵی زەوی، فشەڵبوونەكە وادەكات هەر هەوایەك ئەگەر بەهێزیش نەبێت توێژاڵی سەرەوەی خاك بكاتە خۆڵ و تۆز و بچێتە كەشەوە.
بە وتەی ئەو لە عێراقدا جگە لە كەمبارانی، وشكبوونی هەندێك لەو شوێنانەی سەدان یان هەزاران ساڵە بە ئاو داپۆشراون، وەك زۆنگاوەكان، هۆكارێكی دیكەیە. نمونەی ئەوەشی هێنایەوە “دەریاچەی ساوە كە دەكەوێتە بیابانی پارێزگای موسەننا لە نزیك شاری سەماوە، وشكبوونەوەی وایكردووە بە كەمترین كاریگەریی هەوا ڕووپۆشەكەی ببێتە خۆڵ و تۆز لەگەڵ هەوادا بچێتە ناو كەشەوە”.
بەپێی هەندێك لە ئامارەكان لەماوەی چەند ساڵی كەمی ڕابردوودا زیاتر لە 30%ی خاكی عێراق بووەتە بیابان، خالید سلێمان كەمبوونەوەی ڕووبەری سەوزایی لە عێراق بە هۆكارێكی دیكەی زیادبوونی خۆڵبارین ناوبرد و وتیشی، “وا مەزندە دەكرێت، لە ساڵانی داهاتوودا زیاتر لە 50%ی خاكی عێراق ببێتە بیابان، كە وادەكات خۆڵبارین زیادبكات”.
ئەمەش لەكاتێكدایە بەشێك لە سەرچاوەكانی خۆڵبارین لە دەرەوەی سنوورەكانی عێراقەوە دێن، لە بیابانی سینا لە میسرەوە، یاخود لە ڕۆژئاوای ئەفریقاوە، ئەو تایبەتمەندی بواری ژینگە وتی، “وەك چۆن تەوژمێكی باران یان تەوژمێكی سارد لە جەمسەرەوە دەستپێدەكات و دەگاتە كوردستان، بەهەمان شێوە خۆڵبارین و تەوژمی هەوای هەڵگری خۆڵ دەتوانێت لە ماوەی چەند ڕۆژێكدا لە ڕۆژئاوای ئەفریقاوە بگاتە عێراق و ناوچەكانی دەوروبەری” ئەوەشی وت، “بەڵام بەهۆی ئەوەی خاكی عێراق ڕووتاوەتەوە و سەوزایی كەم تیاماوە، خاكەكەشی بەهۆی نەبوونی دابارینەوە فشەڵ بووەتەوە، زیاتر كاریگەری لەسەر دەردەكەوێت”.
دەربارەی ئەوەی چی بكرێت بۆ كەمكردنەوەی خۆڵبارین و كاریگەرییەكانی خالد سلێمان وتی، “ناتوانرێت ڕێگە لە خۆڵبارین بگیرێت، چونكە ڕێگری لە هەوا ناكرێت، بەڵام ئەوەی یارمەتی دەدات بۆ كەمكردنەوەی زیانەكان و كاریگەریییەكانی، یەكەمیان پاراستنی خاكە، ئەو خاكەی لەڕووی سەوزاییەوە لەدەستدراوە، كە دەتوانرێت جارێكی دیكە ژیانی بخرێتەوەبەر و سەوز بكرێتەوە”.
ئاشكراشیكرد، چارەسەركەش تەنها پشتێنەی سەوز نییە كە زۆر باسی لێوەدەكرێت، بەڵكو چارەسەر ئەوەیە هەموو ئەو ڕووبەرانەی سەوز بوون و سەوزاییان لەدەستدراوە، سەوزبكرێنەوە.
هەنگاوی دووەمی چارەسەریش وەك ئەوەی ئەو ئاماژەی پێدا، بەكارهێنانێكی حەكیمانە و دوورمەودایە بۆ سەرچاوە سروشتییەكانی وەك ئاو و ئەوەی وت، بۆ نمونە ئەو هەموو ئاوە بەكاردەهێنرێت و فڕێدەدرێتە ناو ڕووبارەكانەوە و ڕووبارەكانی پێ پیسدەكرێت، دەتوانرێت جارێكی بەكاربهێنرێتەوە لە سەوزكردندا، لە زۆر پرۆژەی كشتوكاڵی و پرۆژەی دیكەی پارمەتیدەردا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی كەمئاوی.
ڕوونیشیكردەوە، دەكرێت لەرێی ئاوی بەكارهێنراوەوە زۆنگاو و دەریاچەی دەستكرد دروستبكرێت، بۆ داپۆشینی ئەو شوێنانەی سەرچاوەی خۆڵ و تۆزن.
خۆڵ گەرووی گرتووین.. سەوزایی و چاندنی نەمام كۆتایی بە خۆڵبارین دەهێنن؟
ئاسۆ كەمال شارەزای ئاووهەوا و بەڕێوەبەری كەشناسی و بومەلەرزەزانی سلێمانی باوەڕی خۆی نیشاندا بەوەی بەشێك لە هۆكارەكانی خۆڵبارین سروشتین و لە دەرەوەی دەسەڵاتی مرۆڤدان، لەگەڵ ئەوەشدا بە تۆڕی میدیایی ئێستای ڕاگەیاند،، “ئەگەر سەوزایی و ڕووبەری درەختەكان زیادبكرێت، ئەوانە هێزێك دەدەن بە خاكەكە و لەو فشەڵی لاوازییەی تیایەتی دەربازی دەكات”.
ڕوونیشیكردەوە، پێشتر خێرایی با ئەگەر 30 كیلۆمەتر لە كاتژمێرێكدا بووایە ئینجا دەیتوانی تەپوتۆز و خۆڵ بەرزبكاتەوە، بەڵام ئێستا ئەگەر لەوەش كەمتربێت دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی تەپوتۆڕ و خۆڵ.
زیادكردنی ڕووبەری ئاویی و ئەستێلكی ئاوی لە ناوچە بیابانی و وشكەكاندا یەكێكی دیكەیە لە چارەسەرەكان بە بڕوای ئاسۆ كەمال ئەگەر بتوانرێت و بەكاربهێنرێت بۆ ئاودانی ناوچە سەوزاییەكان و وتی، “ئەو هەنگاوانە دەتوانێت خۆڵبارین تاڕادەیەك سنوورداربكات”.
