هاندانی وتووێژی نێوان دیمەشق و قامیشلۆ، خاڵی دووەمە كە ئەمریكی و ڕوسەكان لەسەری كۆكن، سەرەڕای خاڵی گەیاندنی هاوكاریی مرۆیی بۆ سەرجەم سورییەكان، ئەمەش ئەگەری سازدانی گەڕێكی نوێی وتووێژی نێوان كورد و حكومەتی سوریا دێنێتە ئاراوە.
هەڵوێستە نوێیەكان پاش سەردانێكی وەفدی (ئەنجومەنی سوریای دیموكرات) دێت بە سەرۆكایەتی ئیلهام ئەحمەد بۆ هەریەك لە واشنتن و مۆسكۆ، دوای دیداری نێردەی هەردوو سەرۆك جۆ بایدن و ڤلادیمێر پوتین لە جنێف لە 10ی ئەم مانگە.
ئەم گەڕەی وتووێژەكان كە “لەژێر باڵ”ی ئەمریكا و بە “چاودێری”ی ڕوسیایە لە چێوەی پێشبینییە جیاوازەكانی دیمەشق، قامیشلۆ و مۆسكۆ دێت دەربارەی ئایندەی مانەوە و بوونی سەربازیی ئەمریكا، چاوەڕوانیش دەكرێت تاوتوێی پرسی گەورەی تیابكرێت وەك ئایندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات “هەسەدە” و ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری ڕۆژئاوا و، چەندینی دیكەی وەك پرۆسەكانی هاوكاری و خزمەتگوزاری و بڵاوەپێكردنی سەربازی بەڕووی هێرشی نوێی سوپای توركیا.
بەر لە وتووێژەكان
پێشتر چەندین گەڕی گفتوگۆ لەنێوان لیوا عەلی مەملوك، بەڕێوەبەری نوسینگەی ئاسایشی نیشتمانی و وەفدەكانی كورد ئەنجامدراون، لەنێویاندا وەفدێكی سیاسی بە سەرۆكایەتی ئیلهام ئەحمەد و بە ئەندامێتی سیهانۆك دیبۆ، وەفدی سەربازی بە سەرۆكایەتی مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات، یان سیپان حەمۆ، فەرماندەی یەكینەكانی پاراستنی گەل لە كۆتاییەكانی 2016 و 2017، لە 26ی تەمموزی 2018، 8ی ئابی 2018 و تشرینی یەكەمی 2019.
دوای بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات لەلایەن دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەوكاتی ئەمریكاوە و، چوونی توركیا بۆناو سەرێكانی و گردەسپی، حەمۆ سەردانی بنكەی سەربازیی ڕوسیا لە حمەیمیم، دواتر دیمەشقی كرد و بە ئامادەبوونی فەرماندەی سوپای ڕوسیا چاوی بە لیوا عەلی مەملوك، بەڕێوەبەری نوسینگەی ئاسایشی نیشتمانی و عیماد عەلی ئەیوب، وەزیری بەرگری و سەرۆكی هۆبەی هەواڵگریی سەربازی كەوت. هەروەك حەمۆ لە 29ی كانونی یەكەمی 2019 سەردانی مۆسكۆی كرد و لەوێ چاوی بە سێرگی شویگۆ، وەزیری بەرگری و ڤالیری گیراسیمۆڤ، سەرۆك ئەركان و سێرگی ڕۆدسكۆی، سەرۆكی ژووری ئۆپراسیۆنی دەستەی ئەركانی ڕوسیا كەوت.
شاندە كوردییەكە دەستپێشخەرییەكی ڕادەستی لایەنی ڕوسی كرد كە 11 بەند لەخۆدەگرێت، تیایدا شەشیان وەڵامدەرەوەی داخوازییەكانی دیمەشقە، كە بریتین لەوەی “سوریا وڵاتێكی یەكگرتووە، لەگەڵ داننان بە سنوورە نێودەوڵەتییەكەی و بەوەی وڵاتێكی ناوەندییە و پایتەختەكەی دیمەشقە” و “سەرۆكی هەڵبژێردراو، واتە بەشار ئەسەد، سەرۆكی سەرجەم سورییەكانە”، هەروەها “سامانە سروشتییەكان سامانی نیشتمانیی سەرجەم سورییەكانە”. بەندی چوارەم داننانە بە “سیاسەتی گشتیی وڵات كە لە دەستووردا تۆماركراوە”، پێنجەم داننانە بە “یەك ئاڵا”ی وڵات، كە ئاڵای فەرمی كۆماری عەرەبیی سورییە بەپێی بڕیاری نەتەوە یەكگرتووەكان، سەرەڕای بەندی شەشەم كە داندەنێت بە بوونی “یەك سوپا”ی دەوڵەت.
دەستپێشخەرییەكە پێنج بەندیش لەخۆدەگرێت كە وەڵامدەرەوەی خواستەكانی كوردە، یەكەمیان ڕەتكردنەوەی “یاسای باری لەناكاوە” بەپێی هەموواری دەستوور، چاكسازی لە دەستوور كە ببێتەهۆی دەستوورێكی تەوافوقی، یاسای پارتەكان و دادوەری سەربەخۆ بێت و، “داننان بە ئیداری خۆبەڕێوەبەری” لە باكووری ڕۆژهەڵاتی وڵات و، “ڕەتكردنەوەی سەرجەم ئەو ڕێوشوێنە جیاكارییانەی بەرامبەر گەلی كورد دەكرێن” و وەلانانی “ڕێوشوێنە زاڵمانەكان”، لەنێویاندا ئەو سەرژمێرییەی لە ساڵی 1962 كراوە و بەهۆیەوە هەزاران كەس لە ڕەگەزنامە بێبەشكراون. سەرەڕای رەتكردنەوەی “فشاری ئەمنی” دژ بە كورد. بەندی چوارەم “داننانی دەوڵەتی ناوەندە بە كورد وەك پێكهاتەیەكی سەرەكی لە پێكهاتەكانی گەلی سوریا” هاوشێوەی ئەودوای پێكهاتەكانی دیكە، بەندی پێنجەمیش ئاماژەدەدات بە “دیاریكردنی دارایی- بودجە بۆ سەرجەم ناوچەكان، لەنێویشیاندا ناوچە كوردییەكان”.
هەڵوێست و خواستەكەی كورد پشتدەبەستێت بە “هۆكاری فشار” لەنێویشیاندا بوونی سوپای ئەمریكا و، كۆنتڕۆڵی نزیكەی 100 هەزار شەڕڤانی هێزەكانی سوریای دیموكرات بەسەر یەك لەسەر سێی وڵات (كۆی ڕووبەرەكەی 185 هەزار كیلۆمەتر چوارگۆشەیە) و زۆرینەی سامانە ستراتیژییەكان لە نەوت و غاز و ئاو و كشتوكاڵ لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات. سەرەڕای پاڵپشتیی ڕوسیا لە كورد كە ناوەرۆكەكەی لە ڕادەستكردنی ڕەشنووری دەستووری لایەنەكانی سوریا لە ساڵی 2017 لەلایەن وەزارەتی بەرگریی ئەو وڵاتەوە خۆی دەبینێتەوە و تیایدا ئاماژەدەدات بە پێكهێنانی “كۆمەڵەی ناوچەكان” هاوشانی پەرلەمان، كە وەك پەسەندكردنی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و ناناوەندێتی لە سوریا لێكدرایەوە.
سەرەڕای ئەوەی پاش بڕیارەكەی ترەمپ لە كۆتایی 2019، عەبدی و سیپان و مەملوك یاداشتێكی لێكتێگەیشتنیان واژووكرد كە بڵاوەپێكردنی هێزی سوپا و پاسەوانی سنوور لە لە چەندین ناوچەی سەر سنوور و ڕۆژهەڵاتی فوڕات لەخۆدەگرێت، ئەمەش ئەو ناوچانەیە كە پشكی كورد و ئەمریكای تیاكەمكرایەوە لە بەرژەوەندی فراوانبوونی پشكی دیمەشق، ئەنقەرە و مۆسكۆ.
ناكۆكیی قوڵ
وتووێژەكانی پێشووی كورد-سوریا ناكۆكیی قوڵی نێوان هەردوولای دەرخستووە. لەوانە سوریا چوونە پاڵی هەسەدە وەك كوتلەیەكی سەربازی بۆناو سوپا ڕەتدەكاتەوە و، لەجیاتی ئەوە پێشنیاری هەڵوەشاندنەوە و تێكەڵكردنیان لەگەڵ سوپا دەكات، هەروەك سوورە لەسەر بەرزكردنەوەی ئاڵای فەرمی لە سەرجەم ناوچەكانی وڵات و، بەوەی ئەسەد سەرۆكی سوریایە، جگەلە ڕەتكردنەوەی “پێشكەشكردنی سازشی دەستووری” بۆ كورد و داننان بە “ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری”، لەگەڵ ئامادەبوونی بۆ پەسەندكردنی بنەمای ئیداری خۆجێی بەپێی یاسای 107 و دەستنیشانكردنی زمانی كوردی لە پشكی خوێندنگاكاندا.
هەرچی سەبارەت بە سامانە ستراتیژییەكانی ڕۆژهەڵاتی فوڕاتە، دیمەشق دەیەوێت بڕیاردان لەسەریان لە ناوەندەوە بێت، لەگەڵ پێدانی گەورەترین پشكی داهاتەكانی بە ناوچەكە. سەرەڕای ئەوەی دیمەشق دەیەوێت وتووێژەكانی لەگەڵ لایەنی كورد بە دانپیادانانی بێت وەك لایەنێك نەك “تەنها لایەن” كە نوێنەرایەتی كوردەكان دەكات.
سەبارەت بە بارگرژییە سیاسییە ستراتیژییەكان، نەرمی نواندن لە دیمەشقەوە هەیە دەربارەی گەیشتنە ڕێككەوتنی كردەیی، ئەگەر ڕێگری لە گەیشتنە ڕێككەوتن و سازانی دیكە نەكرێت وەك تێپەڕاندنی نەوتی خاو بۆ پاڵاوگەی حمس یان بانیاس بۆ پاڵاوتنی و گەڕاندنەوەی بەشێكی، یان كارپێكردنی بەنداوەكان بۆ وزە و ئاو و، ڕێككەوتنی ئابوریی تایبەت بە بەربومە سەرەكییەكان.
لای خۆیەوە ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری پشتی بە لایەنی ڕوسی بەستووە. لە هاوینی ساڵی ڕابردوو یاداشتی لێكتێگەیشتن لەنێوان ئەنجومەنی سوریای دیموكرات بە سەرۆكایەتی ئیلهام ئەحمەد و پارتی ئیدارەی میللی بە سەرۆكایەتی قەدری جەمیل ئەنجامدرا. بەپێی چاودێرانی كورد یاداشتەكە داننان بە “یەكێتیی خاك و گەلی سوریا”دا لەخۆدەگرێت و، بەوەش كە “ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری بەشێكە لە سیستمی ئیداری” و، هێزەكانی سوریای دیموكراتیش بەشێكە لە سوپای نیشتمانیی سوریا.
لەمیانەی سەردانەكەی سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی ڕوسیا لە ئەیلولی ساڵی ڕابردوو بۆ دیمەشق، “ئامادەیی وڵاتەكەی نیشاندا بۆ درێژەدان بە كاركردن لەپێناو ئامادەكردنی دۆخی گونجاو بۆ پێكەوەژیانی و پێشكەوتنی سەرجەم پێكهاتە ئاینی و نەتەوەییەكانی كۆمەڵگای سوریا”. هەروەك جەختیكردەوە كە ئەو “بەڵگەنامەیەی” ڕوسیا بەشێك نەبووە تیایدا و لە مۆسكۆ واژووكرا “جەختیكردووەتەوە لەسەر پابەندی بە بنەمای یەكێتی و سەروەریی خاكی سوریا”، بەڵام وەلید موعەلیم، وەزیری دەرەوەی سوریا ڕەتیكردەوە و لە وەڵامی ئەو یاداشتەدا وتی، “هەر ڕێككەوتنێك پێچەوانەبێت لەگەڵ دەستووری سوریا پشتیوانیی ناكەین”. هەروەك دیمەشق ئەو “ڕەشنوسە ڕوسیە”ی دەستووری ڕەتكردەوە كە دامەزراندنی “كۆمەڵەی ناوچەكان” بە بەشداربوونی كورد لەخۆدەگرێت.
گەڕێكی نوێ
لەدوای دیداری لوتكەی نێوان بایدن و پوتین لە جنێف لە ناوەڕاستی حوزەیرانی ڕابردوو، سێ گەڕی ڕانەگەیەنراوی نێوان نێردەی هەردوو سەرۆك لە سویسرا ئەنجامدراوە. ئامانجی سەرەكی خۆی لە گەیشتنە ڕێككەوتن بۆ درێژكردنەوەی بڕیاری نێودەوڵەتی بۆ گەیاندنی هاریكاری مرۆیی “لەڕێی سنوور” و “بە هێڵەكاندا” دەبینێتەوە لە سەرەتای تەمموزی ڕابردووە، بەڵام لەم نێوەندەدا چەند سەردانێك لەلایەن ئیلهام ئەحمەد بۆ واشنتن و مۆسكۆ ئەنجامدران، لە ئاكامیدا داخوازییەكان بۆ دەستپێكردنەوەی وتووێژەكانی نێوان دیمەشق و قامیشلۆ دووبارەكرانەوە. دەركەوت ویستی ڕوسیا-ئەمریكا لەسەر دەستپێكردنەوەی گفتوگۆكانی نێوان كورد-سوریا هەیە، بەجۆرێك واشنتن هانی دەدات كوردان دەدات بە چاودێریی ڕوسیا، باوەڕێكی بەرفراوانیش هەیە بەوەی برێت مەكگۆرك، بەرپرسی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا لە شێلگیرەكانی ئەو هەنگاوەیە.
لەئێستادا دوو ئاست لە گەڕی نوێی دانوستانەكانی نێوان دیمەشق و قامیشلۆ لەئارادایە، ئاستی كردەیی، وەك كارپێكردنی دەروازەی یەعربیە لەسەر سنووری عێراق، بە ئیدارەی سوری-كوردی، بۆ گەیاندنی هاریكاریی مرۆیی و هەماهەنگیی مەیدانیی سەربازی بەجۆرێك ڕێگربێت لە جموجوڵ و هێرشی زیاتری توركیا، بەوپێیەی ڕوونەدانی ئەو هێرشە خاڵی لیكتێگەیشتنی ئەمریكا-ڕوسیایە لەئێستادا، سەرەڕای ڕێككەوتنی خزمەتگوزاری و ئابوری لە بەرژەوەندی هەردوولا.
ئاستی سیاسیش كە خاڵە سەرەكییەكانی پەیوەندیدارە بە ئایندەی “ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری” و پەیوەندییەكانی لەگەڵ حكومەتی ناوەند و، هێزەكانی سوریای دیموكرات و ڕۆڵی لە سوپادا و، نەتەوەی كورد كە تائێستا ناكۆكی قوڵ لەبارەیەوە لەئارادایە، لەگەڵ ناكۆكی لەبارەی پرسەكانی دیكەی وەك ئاڵای سوریا و سەرۆكی سوریا و هەڵوێستی كورد بەشێوەیەكی گشتی.
گومانی تیانییە تێڕوانین بۆ ئایندەی بوونی سەربازیی ئەمریكا لەلایەك و لێكتێگەیشتنەكانی ئەمریكا-ڕوسیا لە لایەكی دیكە و لێكتێگەیشتنەكانی توركیا- ڕوسیا – ئەمریكا باڵ بەسەر هەڵوێستی وتووێژكردنی هەریەك لە دیمەشق و قامیشلۆدا دەكێشێت.
س: شەرق ئەوسەت
