لەگەڵ هەر هەڵبژاردنێكی ئەمریكادا، پرسیارەكان دەربارەی ئەجێندای سیاسەتی دەرەوەی ئەو وڵاتە كە لەلایەن كەسی یەكەمی ئیدارەی نوێی كۆشكی سپییەوە دەگیرێتەبەر دووبارە دەبنەوە، بەتایبەتیش سەبارەت بە ناوچە پڕ ناكۆكییەكان.
لە گرنگترین ئەو سیاسەتانەش كە چاوی لەسەرە سیاسەتەكانی ئەمریكایه لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كە میحوەر و دۆسییەی جۆراوجۆر بەپێی بەرژەوەندی و ئامانجەكانی واشنتنی پێوەگرێدراوە، لەوانەش عێراق و ئێران، كە زۆرجار بەهۆی دەستێوەردانەكانی تاران لە كاروباری عێراق، لەبەردەم بەرپرس و بڕیاربەدەستانی ئەمریكادا دەبنە یەك دۆسییە.
بایدن و تره‌مپ دوو گه‌مه‌ی جیاواز له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست
بڕیارە لە 3ی تشرینی دووەمی داهاتوو هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیی ئەمریكا ئەنجامبدرێت، بەڵام زۆر پێشتر پێشبینییەكان دەربارەی سیاسەتەكانی كەسی یەكەمی دوای ئەو هەڵبژاردنانە دەرهەق بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەتیش سەبارەت بە عێراق و ئێرانی هاوسێی خراونەتەگەڕ.
خەسرەو ئەڵماسی، بەرپرسی گروپی ڕاوێژكارانی كورد لە واشنتن بە تۆڕی میدیایی ئێستای وت، “ئەوەی كە جۆ بایدنی دیموكرات و دۆناڵد ترەمپی كۆماریخواز كامیان ده‌بنه سه‌رۆكی ژماره 46ی ئه‌مریكا، كاریگه‌ریی گه‌وره له‌سه‌ر سیاسه‌تی ده‌ره‌كیی ئه‌مریكا به گشتی و له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست به تایبه‌تی داده‌نێت، ئه‌گه‌رچی به‌گشتی سیاسه‌تی ده‌ره‌كی ئه‌مریكا له‌سه‌ر دوو بنه‌مای ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی و به‌رژه‌وه‌ندیی ئابوری داده‌ڕێژرێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ی كه هه‌ر پارت و سه‌رۆكێك چۆن ئه‌و بنه‌مایانه هه‌ڵده‌سه‌نگێنن و سیاسه‌تیان لەسه‌ر چ تێگه‌یشتنێك داده‌ڕێژن جیاوازه”.
ئه‌ڵماسی ئەوەشی وت، “له‌حاڵه‌تێكدا ئه‌گه‌ر ترەمپ وه‌ك سه‌رۆك هه‌ڵببژێردرێته‌وه، سیاسه‌تی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست له درێژه‌ی رێككه‌وتنی سه‌ده داده‌ڕێژێت، واته له‌سه‌ر ئاستی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست به قازانجی ئیسرائیل و وڵاتانی عه‌ره‌بی ده‌بێت و ڕێككه‌وتنه‌كانی ئاشتیی نێوان وڵاتانی عه‌ره‌بی و ئیسرائیل به‌رده‌وام ده‌بن و ڕۆژهه‌ڵاتێكی ناوه‌ڕاستی نوێ دێته كایه‌وه كه تیایدا كۆتایی به كێشه‌ی ده‌یان ساڵه‌ی نێوان ئیسرائیل و عه‌ره‌به‌كان دێت”.
بە بڕوای بەرپرسی گروپی ڕاوێژكارانی كورد لە واشنتن، هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی ترەمپ وه‌ك سه‌رۆكی ئه‌مریكا به زیانی كۆماری ئیسلامی ئێران و میلیشیا هاوپه‌یمانه‌كانی ده‌بێت و هه‌روه‌ك چۆن له ماوه‌ی خولی یه‌كه‌می سه‌رۆكایه‌تیدا، تا ئاستێكی زۆر، گوشاری ئابوری و سیاسی و دیپلۆماتیكی خسته‌سه‌ر كۆماری ئیسلامی و له ڕووی سه‌ربازی و ئاسایشه‌وه، كۆتایی به ژیانی كه‌سی سه‌ربازیی ژماره یه‌كی ئێران و فه‌رمانده‌ی ژماره یه‌كی میلیشیاكانی هاوپه‌یمانی ئێران له عێراق هێنا، ئه‌و گوشار و لێدانانه زیاتر ده‌بن مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی كه گۆڕانكارییه‌كی بنه‌ڕه‌تی له سیاسه‌تی كۆماری ئیسلامی و هاوپه‌یمانه‌كانی بێته كایه‌وه.
“ئەگەریش جۆ بایدن هەڵبژاردنەكان بباتەوە، جۆری گه‌مه‌كردنه‌كان ده‌گۆڕێن و تای ته‌رازووه‌كه به‌لای ئێراندا قورستر ده‌بێت. بایدنی سه‌رۆك، هه‌وڵ بۆ زیندووكردنه‌وه‌ی ڕێككه‌وتنه ناوەكییه‌كه له‌گه‌ڵ ئێران ده‌دات و گه‌مارۆكانی سه‌ر كۆماری ئیسلامی لاده‌دات. كۆمارێكی ئیسلامی به‌هێز، میلیشیاكانی هاوپه‌یمانی خۆی به‌هێز ده‌كات و ڕۆژهه‌ڵاتێكی ناوه‌ڕاستی پڕكێشه و ئاژاوه و وێرانی به‌رهه‌م دێنێت”، خه‌سره‌و ئه‌ڵماس وای وت، بە بڕوای ئەو “ئه‌مه هه‌واڵێكی ناخۆش ده‌بێت بۆ ئیسرائیل و وڵاتانی عه‌ره‌بی كه كۆماری ئیسلامی وه‌ك هه‌ڕه‌شه‌ی ژماره‌یه‌ك بۆ سه‌ر ئاسایشی نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌یی خۆیان ده‌زانن” ئەڵماسی وای وت.
پەیوەندی ئابوری لەگەڵ عێراق و ڕۆڵی كورد
لەئێستادا پەیوەندییەكانی نێوان ئەمریكا و عێراق لە چوارچێوەیەكی ئەمنی و سەربازییدان و كەمتر بوارەكانی دیكەی گرتووەتەوە، بەڵام ئەو چاودێره‌ی كورد پێیوایە بە هەڵبژاردنەوەی ترەمپ، گۆڕانكاری بەسەر ئەم دۆخەدا دێت.
خەسرەو ئەڵماسی وتی، “ترەمپ كه‌سێكی بازرگانه و گرنگی زۆریش به ڕێككه‌وتنی ئابوری ده‌دات و ئه‌گه‌ر هه‌ڵببژێردرێته‌وه ڕەنگە هه‌وڵبدات په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌مریكا و عێراق ته‌نیا له چوارچێوه‌ی ئاسایش و سه‌ربازیدا نه‌مێننه‌وه، به‌ڵكو ڕوویه‌كی ئابوریش بێنه ناو په‌یوه‌ندییه‌كانه‌وه”.
جەختی لەسەر ئەوەشكردەوە، له‌‌و ڕووه‌وه كورده‌كان ده‌توانن ڕۆڵێكی ئه‌رێنی بگێڕن، هه‌م له هه‌رێمی كوردستان و هه‌م له عێراق كە دەرگا بۆ كاری ئابوری بكه‌نه‌وه و ئاسانكاریی زیاتر ده‌سته‌به‌ربكه‌ن و هه‌وڵی بنبڕكردنی گه‌نده‌ڵی بده‌ن.
وتیشی، “به كورتی، ترەمپ كار بۆ عێراقێكی به‌هێز و ئێرانێكی لاواز ده‌كات، به‌ڵام سیاسه‌تی ده‌ره‌كی بایدن ئێرانێكی به‌هێز و عێراقێكی لاوازی لێده‌كه‌وێته‌وه”.
گۆڕانكاریی بنەڕەتی لە عێراقدا نابێت
هەر سەبارەت بە عێراق، ڕای جۆراوجۆر هەن دەربارەی كاریگەریی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی ئەمریكا لەسەری، بەپێی هەندێك لە شارەزایان بە گۆڕینی كەسی یەكەمی واشنتن گۆڕانی بنەڕەتی بەسەر دۆخی سیاسی عێراقدا نایەت، سەرەڕای ئەوەی هەندێك لە عێراقییەكان پێیانوایە ئەگەر ترەمپ ویلایەتی دووەمی سەرۆكایەتی بباتەوە، چاوەڕوانكراوە كە فشارە سیاسی و سزا ئابوری و هەروەها سەربازییەكانیش زیاتر جدی و كاریگەر دەبن لەسەر ڕژێمی ئێران كە ئەمەش دەبێتە هۆی هەرەسهێنانێكی شێنەیی، جگە لە بەئامانجگرتنی سەرانی گروپە چەكدارەكانی لایەنگری ئێران لە عێراق، تا ڕادەی ئەگەری گەیشتنیان بە هەمان ئەو چارەنووسەی (ئەبومەهدی موهەندیس و قاسم سولەیمانی) تێیكەوتن، ئەمەش بەو مانایە دێت كە كاریگەری لەسەر دۆخی عێراق دروستدەكات.
لەكاتێكیشدا ئەگەر جۆ بایدن هەڵبژاردنەكە بباتەوە، بەپێی ڕای بەشێكی تر لە شارەزایانی عێراقی، پێدەچێت بایدن بگەڕێتەوە بۆ بیرۆكەی دابەشكردنی عێراق، وەك ئەوەی ئەوكاتەی جێگری باراك ئۆباما بوو بانگەشەی بۆ كرد، سەبارەت بە ئێرانیش چاوەڕوان دەكرێت زیاتر تێگەیشتن و نەرمونیانی هەبێت بۆ بارودۆخی ئەو وڵاتە.
ئێرانییەكان دوودڵن
كشانەوە لە ڕێككەوتنی ئەتۆمی و دووبارە سەپاندنەوەی سزا و ئەنجامدانی هەڵمەتی “ئەوپەڕی فشار” بۆ سەر ڕژێمی ئێران، دۆناڵد ترەمپی لە پێشینەكانی پێ جیادەكرێتەوە، لەكاتێكدا چاوەڕوان دەكرێت بایدن هێورتر كار لەسەر دۆسییەی ئێران بكات.
ئیشان سارور، لە وتارێكدا لە ڕۆژنامەی (واشنتن پۆست)ی ئەمریكی دەڵێت، زۆر گرنگ نییە كێ ساڵی داهاتوو لە كۆشكی سپی دەبێت، سەرۆك ترەمپ، یان جۆ بایدن-ی ڕكابەرە دیموكراتییەكەی.
هاوشانی ڕای بەشێكی بەرچاو لە گەلی ئێران و نوخبەی ئەو وڵاتە كە هاتنی بایدن بۆ سەر دەسەڵات بە پەسەند ناودەبەن، ئەو نوسەرە پێیوایە لەكاتی سەركەوتنیدا ئیدارەكەی بایدن كار بۆ ئەو چاككردنەوەی ئەو زیانانە دەكات كە ترەمپ بۆ سەر ڕێككەوتنی ئەتۆمی دروستیكردووە هاوكات لەگەڵ هێوركردنەوەی بارگرژییەكان لەگەڵ ئێراندا.
لەگەڵ ئەوەشدا مانگی ڕابردوو محەمەد باقر قالیباف، سەرۆكی ئەنجومەنی شورای ئێران ڕایگەیاند، هیچ گۆڕانكارییەك بەسەر سیاسەتی بنەڕەتی ویلایەتە یەكگرتووەكاندا نایەت تایبەت بە زیانگەیاندن بە گەلی ئێران، ترەمپ سەرۆك بێت یان بایدن.
بەڵام ئەم قسەیە پێچەوانەی ڕای ناوخۆی ئەو وڵاتەیە كە پێیانوایە بایدن دووبارە ڕێككەوتنی ئەتۆمی زیندوو دەكاتەوە و بەمەش بەشێك لەو سزا خنكێنەرانە هەڵدەگرێت كە كراوەتەسەر ئابوریی ئێران.
بەڵام ئەو نوسەرە پێیوایە، نیازی بایدن بۆ باشكردنی پەیوەندییەكانی ئەمریكا لەگەڵ چین، پێدەچێت لە بەرژەوەندیی ئێراندا نەبێت، بەهۆی ئەوەی چین كە لەئێستادا بەنهێنیی هەماهەنگی لەگەڵ ئێراندا دەكات وەك سەرپێچییەكی ڕوونی سزاكانی ئەمریكا، ئەوكات سووردەبێت لەسەر پابەندبوون بە سزاكانی ئەمریكاوە، بۆ ئەوەی هاوبەشە بازرگانییە گەورەكەی توڕە نەكات، كە پێویستییەكی زۆری پێی هەیە بۆ بەردەوامیدان بە گەشە ئابوری و پێشكەوتنە زانستی و تەكنەلۆجییەكانی.
هەروەك پلانی بایدن بۆ باشكردنەوەی پەیوەندییەكانی وڵاتەكەی لەگەڵ وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا، كە لە سەردەمی ترەمپ-دا ڕووبەرووی گرژی بووەوە، ئەمیشیان كاریگەریی نەرێنی لەسەر پەیوەندییەكانی (ئەوروپا-ئێران) دەبێت.
ئێران لە سەردەمی ترەمپدا زۆر مەترسیدارترە لە ئێرانی سەردەمی ئۆباما
دەربارەی خۆشباوەڕی هەندێك لە ئێرانی و عێراقییەكان سەبارەت بە ئەگەری بردنەوەی بایدن و گۆڕینی سیاسەتەكانی سەبارەت بە ئێران و شوێنكەوتووانی لە عێراق، حەمید كەفائی، نوسەر و ئەكادیمی عێراقی دەڵێت، ئەو كەسانە دەیانەوێت ئەوەی پشتگوێ بخەن كە جیاوازی لەنێوان ئەمریكییەكاندا نییە دەرباری هەڵوێست بەرامبەر ئێران، جیاوازییەكە بریتییە لە تاكڕەوی ترەمپ لە دەركردنی بڕیاری كشانەوە لە ڕێككەوتنی ئەتۆمی، بایدن-یش ئەگەرچی ستراتیژ و تێڕوانینەكانی جیاوازە لە ترەمپ، بەڵام ناتوانێت ئەو دۆخە مەترسیدارانە پشتگوێبخات كە لەماوەی چوار ساڵی ڕابردوودا ڕوویداوە، كە بریتییە لە دەستوەردانی ئێران لە عێراق و ناوچەكە.
ئەو نوسەرە عێراقییە دەشڵێت، “ئێران لە سەردەمی ترەمپدا زۆر مەترسیدارترە لە ئێرانی سەردەمی ئۆباما، بۆیە ڕێوشوێنەكانی ئەمریكا دژ بە ئێران، كە بە كوشتنی جەنەڕاڵ قاسم سولەیمانی ڕێچكەیەكی سەربازی گرتووە، لە ئایندەیەكی نزیكدا چاوەڕوانی ڕەتكردنەوەی ناكرێت”.
بە بڕوای ئەو بایدن هەموو ئەوانە لەبیرناكات كە ئێران ئه‌نجامیداون، لە دەستێوەردان و تێكدانی عێراق و ناوچەكە، یان ئەو هێرشە موشەكییانەی لەلایەن میلیشیاكانیانەوە بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا و سەربازانی ئەمریكا لە سەربازگە عێراقییەكاندا ئەنجامیداوە.
پرسیاری ئەوەشدەكات، “بەرژەوەندی سەرۆكی نوێی ئەمریكا لە چیدا دەبێت ئەگەر كردە دوژمنكارییەكانی ئێران و زیادبوونی مەترسییەكانی بۆ سەر ئاسایش و ئاشتیی هەرێمایەتی پشتگوێبخات؟”.
كەفائی دەشڵێت، “بایدن كار لەسەر باشكردنی پەیوەندییەكانی ئەمریكا لەگەڵ چیندا دەكات، هاوبەشە بازرگانییە گەورەی ویلایەتە یەكگرتووكان، كە ئەمەش لە بەرژەوەندی ئێراندا نابێت”.
هیچ ناگۆڕێت
گومان لەوەدا نییە كە سەرۆكی ئەمریكا دەسەڵاتی ئیداریی بەرفراوانی هەیە، بەڵام لەهەمان كاتدا تا ئەوپەڕی سنووردارە، وەك ئەوەی نوسەرێك دەیڵێت.
لە وتارێكدا لە سایتی ئەلعەرەبییە، عەلی سەڕاف، یەكێك لە نوسەرانی عەرەب دەڵێت، سنووردارییەكان لە ڕاوێژكارانەوە دەستپێدەكات، كە ڕاوبۆچوونەكانیان پێشكەش بە سەرۆك دەكەن، تا ڕادەی ئەگەری خستنەڕووی ڕای پێچەوانەی سەرۆك، كۆنگرێسیش هەیە كە بڕیار و ڕێنماییەكانی لێوەدەردەچێت، نەك لە كۆشكی سپییەوە، لەهەمان كاتدا “دەوڵەتی قوڵ” هەیە، كە سوپایەكە لە كەسانی مەدەنی و سەربازی و ئەوان هێزی كاریگەریی گەورەن لە دروستكردنی بڕیار و فەراهەمكردنی چۆنیەتی جێبەجێكردنی.
دەشپرسێت، ئێران چۆن دەتوانێت ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكەی لەم بوونیادە دامەزراوەییەی دروستكردنی بڕیاردا لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا دابنێت؟
ئەو نوسەرە پێشیوایە كە، ئەمریكا بە چەند هۆكارێك لە ڕێككەوتنی ئەتۆمی كشایەوە و ئەو پرسە بڕاوەتەوە، ئەگەر جۆ بایدن-یش بیەوێت بگەڕێتەوە بۆی، پێویستە چاو بە هۆكارەكاندا بخشێنێتەوە.
چی دەبێت ئەگەر بایدن بیباتەوە؟
لەژێر ئەو ناونیشانە مەروە عەبدولحەلیم، لە وتارێكدا كە لە سایتی مەرسەدی میسری بڵاوبووتەوە دەڵێت، بایدن پێیوایە پلانی ترەمپ بۆ فشار لەسەر تاران بە كشانەوە لە ڕێككەوتنی ئەتۆمی و پچڕاندنی سەرجەم پەیوەندییەكان، هەلی نزیكبوونەوەی لە چین و ڕوسیا پێداوە، ئەمەش ویلایەتە یەكگرتووەكانی دابڕاندووە نەك ئێران، هەروەك وایكردووە تاران بەرنامە ئەتۆمییەكانی چالاكبكاتەوە، بووەتە وڵاتێكی زیاتر دوژمنكار، ئەمەش وایكردووە ناوچەكە زیاتر نزیكببێتەوە لە جەنگێكی كارەساتباری تر.
دەشڵێت، بایدن پێیوایە سزاكان كاریگەریی ئابوری بە ئازاری كردووەتەسەر تاران، بەڵام واینەكردووە تاران واز لە سیاسەتەكانی بهێنێت، واینەكردووە چالاكییەكانی كەمبكاتەوە. ئاماژەش بە وتەیەكی بایدن دەكات كە دەڵێت، لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا “ناكرێت ڕێگری لە ئێران بكرێت لە گەیشتنی بە هاوكاریی مرۆیی پێویست، چونكە چەندێك ناكۆكییەكانمان قوڵبن لەگەڵ حكومەتی ئێران، پێویستی پشتیوانی گەلی ئێران بكەین”.
لەنێو ئەو ڕایانەدا گەیشتن بە وادەی هەڵبژاردنەكان و یەكلاكردنەوەی ئەنجامەكانی كاتێكی هێندە زۆری نەماوە، بەڵام پێدەچێت بەرچاو ڕوونبوونەوە دەربارەی ئایندەی دۆخی ئێران و ناوچەكە لەسایەی كەسی یەكەمی واشنتندا كاتێكی زۆرتر و سەبری بوێت.
