هەڵە مێژووییەكان یان ڕیفراندۆم
چی كەركوك و ناوچە دابڕاوەكانی گەڕاندەوە بۆ ژێر دەسەڵاتی ناوەند؟

لە ڕۆژێكی ئاوهای ساڵی 2017دا، هێزەكانی سوپای عێراق بە هاوكاریی هێزەكانی حەشدی شەعبی و پشتیوانیی هێزە ئەمنییە ناوخۆییەكان هێرشیان بۆ سەر كەركوك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم دەستپێكرد.

ئەو ناوچانە كە لە چوار ساڵ لەوەوبەرەوە لەژێر كۆنتڕۆڵی ڕاستەوخۆی هێزەكانی پێشمەرگەدا بوون و ئاڵای كوردستان-یان تێدا هەڵكرابوو، لەماوەیەكی كورتدا ئاڵاكە خرایە سەر زەوی و حوكم و دەسەڵاتی ناوەندیان تێدا ڕاگەیاند.

عێراق كەمتەرخەم و هەرێمیش بەرپرسیاری گەورە
ئەو دۆخەی بەسەر ناوچەكاندا هات بە ڕوداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر ناودەبرێت، بەڵام بەشێك لەلایەنە سیاسییەكانی دەرەوەی یەكێتی و پارتی كۆكن لەسەر ئەوەی ململانێ و پاوانخوازیی حزبی و نەبوونی یەكگرتوویی و هەڵە مێژووییەكانی كورد هۆكاری سەرەكی ئەو ڕوداوەبوون، ئەنجامدانی ڕیفراندۆمیش بێ گوێگرتن لە دۆست و وڵاتانی زلهێز بە بیانوی هێرشەكانی ئەو ڕۆژەی بەغداد ناودەبەن.

حەكیم عوبێد، باژێڕەوانی كەركوكی بزوتنەوەی گۆڕان بە تۆڕی میدیایی ئێستای وت، “كەركوك بە درێژایی مێژوو ناوچەی ململانێ بووە لەنێوان كورد و حكومەتەكانی پێشووتری عێراق، تا ڕوخانی بەعسیش كەركوك و ناوچە دابڕاوەكان گرفتی تایبەتیان هەبووە، دوای ڕوخانی بەعس جێگەی داخە ئەو ململانێیەی هەبوو لەنێوان دوو لایەنە سەرەكییەكەی كوردستاندا بەشێوازێك گوازرایەوە بۆ كەركوك”.

“ئێستا بارودۆخەكە بۆ كورد زۆر دژوارە”
سەبارەت بە دۆخی ناوچەكەش حەكیم ئەوەی خستەڕوو، “حكومەتی عێراق كەمتەرخەم بووە بەتایبەت لە جێبەجێكردنی مادەی 140، بەڵام ناكرێت هەموو ئۆباڵەكە بخرێتە سەرشانی ناوەند، بەڵكو حكومەتی هەرێمیش بەرپرسیارییەتیی گەورەی دەكەوێتە ئەستۆ لە دوای ڕوخانی بەعسەوە كە كەمتەرخەم بووە و بەتایبەتیش هەردوو حزبەكە”.

ئاماژەی بەوەشكرد، “ئێستا بارودۆخەكە بۆ كورد زۆر دژوارە، ئێستا تەعریب بەشێوازێك لە شێوازەكانی تر دەستیپێكردووەتەوە، ئیدارەی ئێستای كەركوك كار بۆ ئەوە دەكات كە چۆن فەرمانبەران و بەڕێوبەری فەرمانگەكان دووربخاتەوە و كردوشیەتی”.

شێخ سدیق، بەرپرسی كۆمیتەی پارێزگای كەركوكی حزبی شیوعی كوردستان بە تۆڕی میدیایی ئێستای وت، جیاوازییەكی گەورە لەنێوان پێش 16 ئۆكتۆبەر و دوای ئەو وادەیە هەیە، پێشتر كۆی دەسەڵاتەكانی كەركوك و ناوچەكانی دیكە لە دەست كورد بوو، كورد حوكمڕانی موتڵەق بوو، دوای ساڵی 2014ش كە داعش هات و پێشمەرگە سەیتەرەی كرد، ناوچەكە بەڕەهایی لەژێر دەسەڵاتی پێشمەرگەدا بوو، بەڵام لە دوای 16ی ئۆكتۆبەر ئەم قۆناغە گۆڕا دەسەڵاتی كوردی بەتەواوی پاشەكشەی كرد.

ئەو بەرپرسەی حزبی شیوعی وتیشی، “پارێزگار بووە بە عەرەب، دائیرەكان وەرگیرانەوە و دران بە عەرەب و توركمان، بەتایبەت شیعەی عەرەبی و شیعەی توركمانی، ئێستا هیچ سیمایەكی دەسەڵاتی كوردستان و هێزە كوردییەكان لە كەركوك نییە و تەنانەت بەشی دووەمی تەعریب دەستی پێكردووەتەوە و بە ئاشكرا پارێزگار بەهاوكاری بەغداد و هێزی سەربازیی عێراقی ئەنجامیدەدات”.

شێخ سدیق ئەوەشی خستەڕوو، “بەردەوام لە بەغداد و بەتایبەتیش لە سەردەمی مالكیدا قسە لەسەر ئەوە دەكرا كە تا هێڵی 36 دەبێت بگەڕێتەوە بۆ ژێر دەسەڵاتی ناوەند و داوای قەرەهەنجیر و ناوشوان-یشیان دەكرد، تەنانەت فشاری ئەوەیان دەكرد كە هەڵبژاردنەكان لەژێر چاودێریی سوپا بێت ئەمانە هەمووی فشار بوون، بەڵام دوای 16ی ئۆكتۆبەر بەشێكی زۆری عەرەبی هاوردە گەڕانەوە، دەسەڵاتی عەرەبی بەجۆرێك لە جۆرەكان ڕەهایە و هەموو شتێك ئەتوانێت بكات”.

ڕیفراندۆم وەك هۆكاریی 16ی ئۆكتۆبەر دەبیندرێت
لای خۆیەوە ڕێباز سابر، ئەندامی سەركردایەتی و بەرپرسی مەڵبەندی كەركوكی كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان بە تۆڕی میدیایی ئێستای وت، “ڕیفراندۆم هەلێكی دایە حكومەتی ناوەند بۆ ئەوەی لە 16ی ئۆكتۆبەردا بگەڕێتەوە بۆ ئەو ناوچانە، بەڵام هۆكاری 16ی ئۆكتۆبەر ڕێكنەكەوتنی هەردوو حزبی دەسەڵاتدار بوو كە بەردەوام دژایەتی یەكتریان دەكرد و بەردەوامیش لەمێژوودا هەروا هێناویانە و یەكتری نابینن وەك هاوكار و دەستبار”.

بەرپرسەكەی كۆمەڵ پیلانگێڕیی نێودەوڵەتی و فشاری وڵاتان بە هۆكارێك دەزانێت، بەڵام پێیوایە گەر دۆخی ناوخۆ نەبوایە بەوجۆرە نەدەبوو و وتی، “ڕیفراندۆم بیانویەك بوو كە زۆر هاوار كرا كاتەكەی گونجاو نییە، بەڵام سەركردایەتیی كورد گوێی لە كەس نەگرت و ئەو دەرفەتەی بۆ بەغداد ڕەخساند ئەو ناوچانە بگرێتەوە، چونكە ئەگەر فشار و پیلانگێڕیی نێودەوڵەتیش هەبوبێت، گەر بیانو نەدرایەتەدەست ڕەنگە بە پلەبەندی بووایە نەك بەو جۆرەی بینیمان ڕویدا”.

باژێڕەوانی كەركوكی بزوتنەوەی گۆڕان ئاماژەی بەوەكرد، “ڕاپرسی كە پێمانوابوو كورد مافی خۆیەتی، بەڵام باشتربوو دوابخرێت و كاتێكی گونجاو هەبێت و كورد بەرنامەی هەبێت چۆن ئەو مافەی خۆی وەردەگرێت، بەڵام بەداخەوە پارتی و هاوئاوازەكانی بەرنامەیەكی چڕیان نەبوو كە ئایا چی بكەن، ئەنجامەكەی لەجیاتی سەربەخۆیی 16ی ئۆكتۆبەر بوو”. دوپاتیشیكردەوە، “بڕیاری ڕاپرسی وایكرد نەك تەنها كەركوك و ناوچەكان، بەڵكو دۆخی هەرێمی كوردستانیش توشیی بارودۆخێكی سەخت ببێتەوە، بەڵام لە سنورەكانی كەركوك گەورەتر و سەختر بوو”.

بەبڕوای ئەو بەرپرسەی گۆڕان، “حكومەتی عێراق و دەوڵەتانی دەوروبەر لە فرسەتێك گەڕاون بۆ ئەوەی ئەو بارودۆخە بە شێوازێك بگۆڕن بە قازانجی كورد نەبێت، كوردیش بۆخۆی چونكە بەرنامەی نەبووە، حزبی دەسەڵاتدار و حكومەتیش بەرنامەیەكی دیراسەكراوی وردیان نەبووە، ئەم ڕاپرسییەك كە ئەنجامدرا وەرەقەیەك درا بەدەست دەوڵەتی عێراق بە هاوكاری دەوڵەتانی دەوروبەری كە وایكرد 16ی ئۆكتۆبەری لێكەوتەوە ئەوەش بووە هۆكار بۆ ئەوەی 51%ی خاكی كوردستان لە دەست كورد بچێت”.

“دوو هەڵەی مێژوویی”
سەبارەت بە هۆكارەكانی ئەو دۆخەی ناوچەكەی تێدایە بەرپرسەكەی شیوعی وتی، “ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك دوو هەڵەی گەورەی مێژوویی كرد، یەكێكیان ئەو بڕیارە بوو كە لە یەكێك لە كۆبوونەوەكانیاندا كردیان بەهەڵا كە شارەكە دەخەنەوە سەر هەرێم، لەكاتێكدا عەرەب و توركمان ئامادەنەبوون، ئەمە یەكێك بوو لە هەڵە بێئەنجامە گەورەكان كە پێویست نەبوو دروستبكرێت”.

ئەوەشی وت، “دووەم هەڵە، ئاڵای كوردستان هیچ كێشەیەكی نەبوو لە هەموو بارەگایەك و لە هەموو جێگایەك هەبوو، پارێزگار و ئەنجومەن كردیان بە هەڵا كە پێویستە ئاڵای كوردستان لەسەر هەموو فەرمانگەیەك هەڵبكرێت، ئەمە دوو هەڵەی كوشندەیە كە كورد كردویەتی”.

بە بڕوای ئەو هەڵوێستی كوردەكان بەتایبەت یەكێتی و پارتی كە نەیانتوانی ماڵی كورد لەگەڵ لایەنەكانی تر یەكبخەن و یەكڕیز بێت، هەر یەكەیان بەجۆرێك مامەڵەیان لەگەڵ دۆخی كەركوك و عەرەب و توركمان كردووە، لە هۆكارەكانی دیكەن.

چارەسەر چییە؟
سەبارەت بە شێوازی چارەسەری دۆخی شارەكەش شێخ سدیق ئەوەی وت، “كەركوك و ناوچە دابڕاوەكان تابلۆیەكی ئاڵۆسكاوە و قەزیەیەكی سیاسیی گەورەی لەسەرە و هەریەكە بە ئاڕاستەیەك دیدگای خۆی لەسەر جێبەجێدەكات، بەڵام سەبارەت بە بارودۆخی ناو ماڵی كەركوك پێویستە لەنێو سەرجەم پێكهاتەكان ئەو دروشمە جێگیربێت كە شاری پێكەوە ژیانە، پێویستە بارودۆخە سیاسییەكە وابكات ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی تێكنەچێت”.

بە پێویستیشی دەزانێت كورد چەند پرسیارێك لەخۆی بكاتە لەوانە “ئایا مادەی 140 ڕاستە، ئایا كردنی بە هەرێمی سەربەخۆ ڕاستە، ئایا بخرێتەوە سەر بەغداد یان بە هاوبەشی بەڕێوەببرێت؟” بۆئەوەی بزانێت چ ڕێگایەك باشە تا دۆخی كەركوك ئاسایی بكرێتەوە.

شێخ سدیق باسیلەوەشكرد، “مەسەلەكە لەوە دەرچووە دروشمی بزوێنەری لەسەر بوترێت” بە وتەی ئەو بەهۆی ئەوەی “دوای 16ی ئۆكتۆبەر ڕای خەڵك لەسەر پێشمەرگە و ئەحزابی كوردستانی گۆڕاوە، هەر ئەوە نییە كە پارێزگاری كورد و پۆستە ئیدارەكان وەربگیرێتەوە، بەڵكو پێویستە پێكەوەژیان و ئاشتیی كۆمەڵایەتی فەراهەمبكەین و لایەنەكانی كورد هاوبەش بین، لەگەڵ حزبی توركمانی و عەرەبی گفتوگۆ و ڕاوێژ بكەین”.

“پێویسه‌ كورد نێوماڵی خۆی ڕێكبخات”
بەرپرسی مەڵبەندی كەركوكی كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان سەبارەت بە ئایندەی كەركوك و ناوچە دابڕاوەكان وتی، “پێویستە یەكەم هەنگاو، كورد نێوماڵی خۆی ڕێكبخات، دواتریش متمانەی عەرەب و توركمان بەدەستبهێنێتەوە، بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات بگرێته‌وه‌ ده‌ست له‌ كه‌ركوك”.