سەرمایەدار و بازرگانانی هەرێمی كوردستان نزیكەی 905 ملیار دینار قەرزاری حكومەتن، كە پێشتر و لەچوارچێوەی “قەرزی ئاسانكاری”دا وەریانگرتووە، دوای ئەوەی لە یاسای چاكسازیدا بەشێك تایبەتكرا بەو قەرزانە و بڕیاردرا لێیان وەربگیرێتەوە، بەڵام تا ئێستا بڕێكی زۆر كەمی قەرزەكە وەرگیراوەتەوە، بازرگانان خۆیاندەدزنەوە لە دانەوەی قەرزەكە و حكومەتیش “جدی نییە و کەمتەرخەمە”.
ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان ڕۆژی 11ی کانونی یەکەمی 2019، یاسای (چاکسازی لە موچە و دەرماڵە و بەخشین و ئیمتیازاتەکان و خانەنشینی لە هەرێمی کوردستان-عێراق) پەسەندکرد، لە 16ی کانونی دووەمی 2020 لە پەرلەمانی کوردستانیش پەسەندکرا، 4ی شوباتی 2020 نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان یاسای چاکسازیی پەسەندکرد، لە مانگی تەمووزی 2020یشەوە یاساكە چووەتە بواری جێبەجێكردن.
یەكێك لەو ڕەخنانەی لە یاساكە گیرا، ئەوەیە كە تەنها لە موچە و دەرماڵەی موچەخۆران و خانەنشیناندا پرۆسەكەی كورتكردووەتەوە، كاری لەسەر كەمكردنەوەی خەرجی كردووە، نەك شەفافكردن و ڕێكخستنەوەی داهات، بەڵام حكومەت ڕەتیكردەوە بەو شێوەیە بێت، بڕگەی وەرگرتنەوەی قەرزی لە بازرگانان بە نمونە هێنایەوە بۆ ئەوەی مەبەستەكە تەنها موچەخۆران نین.
بەڵام دوای زیاتر لە 10 مانگ لە دەستكردن بە حێبەجێكردنی یاساكە، حكومەت چەند قەرزی لە سەرمایەداران و بازرگانان وەرگرتووەتەوە؟ ئایا حكومەت بە بازرگانانی قەرزدار دەوێرێت؟
“کێشەی گەورەی بەردەم وەرگرتنەوەی قەرز لە سەرمایەدارەکان کەمتەرخەمیی حکومەتە”
لەوبارەیەوە عومەر گوڵپی، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی کوردستان بە تۆڕی میدیایی ئێستای ڕاگەیاند، “کێشەی بەردەم وەرگرتنەوەی قەرزەکانی حکومەت لە سەرمایەدار و بازرگان و دەوڵەمەندەکان، ئەوەیە حکومەت جددی نییە و کەمتەرخەمە”.
ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی وتیشی، “تاوەکو ئێستا لە ماوەی 10 مانگدا، لە کۆی 905 ملیار دینار، تەنها 2 ملیار و 900 ملیۆن دینار وەرگیراوەتەوە، بۆیە ئەگەر بەو جۆرە بڕوات، پێویستمان بە 100 ساڵە بۆ وەرگرتنەوەی سەرجەم قەرزەکان”.
لەبارەی هەنگاوە کردارییەکانەوە، عومەر گوڵپی ئاماژەی بەوەکرد، حکومەتی هەرێم بۆ وەرگرتنەوەی قەرزەکان و تەواوکردنی ڕێکارەکان بەڕێوەبەرایەتییەکی دامەزراندووە، بەڵام تائێستا ئەو بەڕێوەبەرایەتییە هیچ سەرمایەدار و قەرزارێکی سزانەداوە لەسەر دواکەوتنی قەرزەکانی، تەنها ڕێکارێک کە گیراوەتەبەر ئەوەیە، غەرامە دەچێتە سەر قەرزەکانی ئەوانەی دوادەکەون.
ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی دەڵێت، کێشەیەکی دیکەی بەردەم جێبەجێکردنی ئەو بڕگەیەی یاسای چاکسازی ئەوەیە، فێڵی یاسایی لە وەرگرتنەوەی قەرزەکاندا کراوە، چونکە ئەو موڵک و ماڵانەی لەبری قەرزەکان بارمتەكراون و خەمڵێنراون، زۆر کەمترن لە بڕی خودی قەرزەکە، بۆیە هەندێک لە قەرزارەکان پێیانخۆشە و حەزدەکەن حکومەت ئەو موڵکانەی بە بارمتە دایانناوە، دەستیبەسەردا بگرن و بیفرۆشن، چونکە بەهاکەی کەمترە لە قەبارەی قەرزەکە، هەرچەندە حکومەت تائێستا ئەم هەنگاوەشی نەناوە.
باسی لەوەشکرد، “لە بنەڕەتدا کێشەکە ئەوەیە، ئەو سەرمایەدار و بازرگانانە ڕاستەقینە نین و بەفەرمی تۆمارکرابن، دوای وەرگرتنی قەرزەکە، بیرۆکە و پرۆژەیان هەبووبێت و ئێستا زیانیان بەرکەوتبێت و نەتوانن قەرزەکان بدەنەوە، بەڵکو خەڵکی فێڵبازن و شەریکی سیاسییەکانن، سوودیان لە خراپیی حکومەت و دامەزراوەکانی وەرگرتووە، بۆئەوەی گیرفانی چەند بەرپرسێکی سیاسیی پڕ بکەن، بۆیە پرۆسەکە هەر بەوجۆرە دەبێت و بێدەنگ دەبن بەرامبەری”.
“ڕێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاسای چاکسازیی زۆرن، بۆیە پرۆسەکە سستە”
دادوەر ئەحمەد ئەنوەر، سەرۆکی دەستەی دەستپاکیی هەرێمی کوردستان، لەبارەی هەنگاوەکانی یاسای چاکسازی و بەتایبەت وەرگرتنەوەی قەرز لە بازرگانانی قەرزدار بە تۆڕی میدیایی ئێستای وت، لە ماوەی ڕابردوودا لیژنەی جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی ڕاپۆرتی دووەمیان پێشکەش کرد و لەهەموو لایەنەکانەوە هەنگاو نراوە، “بەڵام پرۆسەكە سستە و پێویستە خێرا بکرێت”.
وتیشی، “لە ماوەیەکی نزیکدا لەگەڵ فەرمانگەی هەماهەنگیی بەدواداچوون بۆ وەرگرتنەوەی قەرزەکان دەکەین، کۆی ئەو هەنگاوانەی بەمەبەستی وەرگرتنەوەی قەرزەکان نراون تاوتوێ دەکەین و لەبارەی هەنگاوی دواترەوە بڕیار دەدەین”.
ڕاپۆرتی دووەمی لیژنەی جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی چی دەڵێت؟
لیژنەی باڵای جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی لە ڕاپۆرتی دووەمیدا، کە ئاڕاستەی پەرلەمانی کوردستان و لایەنە پەیوەندیدارەکانی کردووە، ڕایگەیاندووە، “لەڕێگەی بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی بانکە بازرگانییەکانەوە تاپۆی سەرجەم ماڵ و موڵکە ڕەهنکراوەکانی ئاڕاستەی فەرمانگەی جێبەجێکردن لە وەزارەتی داد کردووە، بەمەبەستی فرۆشتنەوەی موڵکەکان بەپێی یاسای وەرگرتنەوەی قەرزە حکومییەکان ژمارە (56)ی ساڵی 1977.
بەپێی ڕاپۆرتی دووەمی لیژنەی جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی، کۆی گشتیی ئەو قەرزانەی دراوە زیاترە لە ، 511 ملیار و 413 ملیۆن دینار، کۆی گشتیی سوودی ئەو قەرزانە بریتییە لە 394 ملیار و 159 ملیۆن دینار، سەرجەم قەرزی گەڕێنراوە لەلایەن قەرزارەکانەوە زیاترە لە، 2 ملیاو و 911 ملیۆن دینار، کۆی قەرزی ماوە زیاترە لە 902 ملیار و 661 ملیۆن دینار.
لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، کە وەزارەتی داد بەمەبەستی گرتنەبەری ڕێکاری یاسایی بۆ وەرگرتنەوەی قەرزەکان، فەرمانگەی جێبەجێکردنی دادی نوێی لە هەولێر دامەزراندووە، تاوەکو لەڕێگەی ئەو فەرمانگەیەوە دەستبکرێت بە گرتنەبەری ڕێکاری پێویست بۆ وەرگرتنەوەی قەرزە حکومییەکان.
