بی بی سیی بەریتانی شیكارییەكی بۆ چارەنووسی دۆلار لە بازاڕی نەوتدا كردووە و ئەو ئەگەرانە دەخاتەڕوو كە دەكرێت ڕووبەڕووی دراوە جیهانییەكەی ئەمریكا ببنەوە و یوان-ی چینی جێگەی بگرێتەوە، لایەنیكەم لە مامەڵكردنی نەوتیی نێوان چین و سعودیەدا.
سعودیە وەرگرتنی یوان لەبری دۆلار لە بەرامبەر ئەو نەوتەی دەیفرۆشێت بە چین تاوتوێدەكات، ئەمە ئەو وتارە بوو كە چەند ڕۆژێك لەمەوبەر ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ-ی ئەمریكی بڵاویكردەوە و كاردانەوە و لێكدانەوەی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا، بەرمەبنای ئەمە، بی بی سی ڕاپۆرتێكی شیكاریی بڵاوكردووەتەوە و چەندێتیی سەركەوتنی ئەو سیناریۆیە دەخاتەڕوو.
پترۆیوان جێگە بە پترۆدۆلار لێژدەكات؟
پترۆدۆلار ئەو دەستەواژە ئابورییەیە كە لە هەفتاكانی سەدەی ڕابردوودا داهێنرا و خۆی خزاندە بازاڕی وزەی جیهانەوە، بریتییە لە فرۆشتنی نەوت بەرامبەر بە دۆلار، بەوەش دۆلاری ئەمریكی خۆی بەسەر بازاڕدا سەپاند و وەك دراوێكی بەهێزی جیهانی ماوەتەوە، زۆربەی مامەڵەكردنەكانی بازاڕی نەوتیش بە دۆلاری ئەمریكی دەكرێن.
د. ئەنەس حاجی ڕاوێژكار لە پلاتفۆرمی پسپۆڕی وزە دەڵێت، “ڕەنگە لەمساڵدا بەهای ئەو نەوتەی هەناردەی بازاڕەكان دەكرێت بگات بە 2.6 تریلیۆن دۆلار، ئەوەش بەهایەكی زەبەلاحە و پێویستی بە بڕێكی زۆری پارەی هەڵسوڕاوە لە بازاڕدا”.
ئەو شارەزایە بە میدیا بەریتانییەكەی ڕاگەیاندووە، دۆلار ئەو دراوەیە كە توانای ڕاپەڕاندنی ئەو ئەركەی هەبێت، ئەوەش بەهۆی بوونی بڕێكی زۆری دۆلار لە بازاڕدا و جێگیریی نرخی فرۆشتنی بە بەراورد بە دراوەكانی دیكە.
سەرەتای پترۆدۆلار
ساڵی 1974 حكومەتی سعودیە لەگەڵ ئیدارەكەی ڕیچارد نیكسۆن سەرۆكی ئەو كاتەی ئەمریكادا ڕێككەوت لەسەر ئەوەی هەموو نەوتی هەناردەكراوی سعودیە بە دۆلار بفرۆشرێت، بەوەش زۆربەی وڵاتانی جیهان بەدوای سعودیەدا هەنگاویان نا و دۆلاریان وەك بەهای نەوت جێگیركرد، بەوەش تا ئێستا 60%ی نەوتی جیهان بە دۆلار دەفرۆشرێت.
چین و سعودیە، دۆلار یان یوان؟
یەكێك لە هەناردەكارە سەرەكییەكانی نەوت لەسەر ئاستی جیهان، سعودیەیە، چین-یش گەورەترین كڕیاری نەوتە، بەجۆرێك ڕۆژانە نزیكەی 11 ملیۆن بەرمیل نەوت دەكڕێت كە 1.7 ملیۆن بەرمیلی لە سعودیەوەیە و دەكاتە 17%ی كۆی ئەو نەوتەی چین هاوردەی دەكات و 26%ی نەوتی هەناردەكراوی سعودیە.
بەپێی داتای ناوەندەكانی تایبەت بە بازاڕی وزە، جگە لە چین، چەند وڵاتێكی تری ئاسیا هەن كە كڕیاری سەرەكیی نەوتی سعودیەن و لە ساڵی 2020دا 77%ی نەوتی عەرەبستانیان كڕیوە، لەكاتێكدا وڵاتانی ئەوروپا تەنها 10%ی نەوتی سعودیە دەكڕن و ئەمریكاش ڕۆژانە تەنها نیو ملیۆن بەرمیل نەوت لە سعودیە دەكڕێت و چاوەڕواندەكرێت بڕەكە كەمتریش ببێتەوە، بەوپێیەی ئەمریكا هەنگاو بۆ ئەوە دەنێت پشت بە نەوتی ناوخۆی خۆی ببەستێت.
شارەزایان ئاشكرایدەكەن، “گفتوگۆی نێوان چین و سعودیە بۆ مامەڵەكردن بە یوان لەبری دۆلار لە كڕین و فرۆشتنی نەوتدا نوێ نییە و ڕیشەكەی دەگەڕێتەوە بۆ چەند ساڵێك لەمەوبەر.
ئەوان دەڵێن، ئەگەر سعودیە و چین ڕێكبكەون لەسەر بەكارهێنانی یوان لە جیاتیی دۆلار، ئەوا دەبنە خاوەن خاڵێكی هێز كە وادەكات هەر سزایەك ئەمریكا لە داهاتوودا بەسەریاندا بیسەپێنێت، كاریگەرییەكەی كەمتربێت.
