ئابوریی جیهان چی بەسەردێت لە دوای ئەوەی جۆ بایدن دەبێت بە سەرۆک؟

سیاسەتی ئابوریی ترەمپ و بایدن لە ناوخۆی ئەمریکا

سۆران سدیق، ئابوریناس و مامۆستا لە بەشی ئابوریی زانکۆی ئەمریکی لە سلێمانی، بە تۆڕی میدیایی ئێستای وت، “هەرچەندە ئەمریکا پشتدەبەستێت بە کۆمەڵێک بنەمای سەرەکی لە سیاسەتی ئابوریی ناوخۆی ئەمریکا و دەرەوە، بەڵام دەرچوونی بایدن ئەو سیاسەتانەی لە بواری ئابورییدا ترەمپ پەیڕەوی دەکرد گۆڕانکاری بەسەردا دەهێنێت، چونکە ترەمپ لە ماوەی سەرۆکایەتییدا پاڵپشتییەکی زۆری بۆرسەی کرد، هەروەها باجی سەر کۆمپانیاکانی کەمکردەوە بە ڕێژەی جیاواز کە بە کۆی گشتیی باجی لە %30 بۆ %27 کەمکردەوە، هەروەها سودی سەر قەرزەکانی لە %3وە کەمکردەوە بۆ سفر، ئەمانەش هاندانی ڕاستەوخۆ بوون بۆ گەشەی کۆمپانیاکان”.

ئەو ئابوریناسە کە ئەندامە لە ڕێکخراوی ئیدارەدانی قەیرانەکان لە جیهاندا وتیشی، “بە بوونی بایدن بە سەرۆکی ئەمریکا جارێکی دیکە سیاسەتی ئابوریی ناوخۆی ئەمریکا گۆڕانکاری بەسەردا دێت پاڵپشتیکردنی بۆرسە ڕادەگرێت، باجی سەر کۆمپانیاکان دەگەڕێنێتەوە و سودی قەرزەکان زیاد دەکات، لە کاتێکدا ترەمپ لە ماوەی چوار ساڵی ڕابردوودا بەو سێ ڕێگەیە پاڵپشتی سەرمایەدارانی کردووە”.

لەلایەکی دیکەوە، خەسرەو ئەڵماسی، بەرپرسی گروپی ڕاوێژكارانی كورد لە واشنتن بە تۆڕی میدیایی ئێستای وت، “ئه‌گه‌رچی به‌گشتی سیاسه‌تی ده‌ره‌كی ئه‌مریكا له‌سه‌ر دوو بنه‌مای ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی و به‌رژه‌وه‌ندیی ئابوری داده‌ڕێژرێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ی كه‌ هه‌ر پارت و سه‌رۆكێك چۆن ئه‌و بنه‌مایانه‌ هه‌ڵده‌سه‌نگێنن و سیاسه‌تیان لەسه‌ر چ تێگه‌یشتنێك داده‌ڕێژن جیاوازه، بۆیە بە دڵنیایی دەرچوونی بایدن سیاسەتێکی ئابوریی جیاوازی دەبێت لەسەر ئاستی ناوخۆی ئەمریکا و جیهانیش”.

لەسەر ئاستی جیهان

دۆناڵد ترەمپ لە ماوەی سەرۆکایەتیی چوار ساڵی ڕابردوودا، هاوکارییەکانی ڕێکخراوە خێرخوازی، وڵاتانی هەژار و تەنانەت دامەزراوەکانی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کەمکردەوە، هەروەها هاوکارییەکانی UN و WHOی ڕاگرت، بە سەرکەوتنی بایدن ئەو هاوکارییانە دەگەڕێنەوە ڕەنگە بە هەمان گوژمەی پێشتر نەبێت بەڵام جارێکی دیکە خەرج دەکرێت، سۆران سدیق بەو جۆرە باسی کرد.

سەبارەت بە بازاڕی نەوت لە جیهاندا ئاماژەی بەوەکرد، بایدن جیاواز لە ترەمپ هەوڵدەدات گرنگیەکی زیاتر بەو جۆرەی وزە بدات کە پێیدەوترێت وزەی خاوێن، لەبەرامبەر وزەکانی وەکو نەوت و گاز کە کاریگەری لەسەر گۆڕانکارییەکانی ژینگە هەیە، لەکاتێکدا بایدن ژینگەپارێزێکی پابەندە، بۆیە هەموو هەوڵەکانی بۆ کەمکردنەوەی وزەکانی وەک و نەوت و گاز و جۆرەکانی دیکەیە کە کاریگەری دەکەنەسەر پیسبوونی ژینگە و لەبەرامبەردا بەکارهێنانی وزەی خاوێن، ئەمەش ئەگەر وابکات بە ڕێژەی %1یش بەکاربردن و خواست کەمبکاتەوە لە جیهاندا دابەزینێکی بەرچاو لە نرخی نەوتدا دروستدەکات، بەپێچەوانەوە ترەمپ هەوڵی بۆ بەرزکردنەوەی نرخی نەوت دەدا.

کاریگەرییەکانی لەسەر ئێران، عێراق و هەرێمی کوردستان

مەروە عەبدولحەلیم، لە وتارێكدا كە لە سایتی مەرسەدی میسری بڵاوبووتەوە دەڵێت، بایدن پێیوایە پلانی ترەمپ بۆ فشار لەسەر تاران بە كشانەوە لە ڕێككەوتنی ئەتۆمی و پچڕاندنی سەرجەم پەیوەندییەكان، هەلی نزیكبوونەوەی لە چین و ڕوسیا پێداوە، ئەمەش ویلایەتە یەكگرتووەكانی دابڕاندووە نەك ئێران، هەروەك وایكردووە تاران بەرنامە ئەتۆمییەكانی چالاكبكاتەوە، بووەتە وڵاتێكی زیاتر دوژمنكار، ئەمەش وایكردووە ناوچەكە زیاتر نزیكببێتەوە لە جەنگێكی كارەساتباری تر.

دەشڵێت، بایدن پێیوایە سزاكان كاریگەریی ئابوری بە ئازاری كردووەتەسەر تاران، بەڵام واینەكردووە تاران واز لە سیاسەتەكانی بهێنێت، واینەكردووە چالاكییەكانی كەمبكاتەوە. ئاماژەش بە وتەیەكی بایدن دەكات كە دەڵێت، لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا “ناكرێت ڕێگری لە ئێران بكرێت لە گەیشتنی بە هاوكاریی مرۆیی پێویست، چونكە چەندێك ناكۆكییەكانمان قوڵبن لەگەڵ حكومەتی ئێران، پێویستی پشتیوانی گەلی ئێران بكەین، بۆیە لە داهاتوودا نەرمی لە سیاسەتەکانی ئەمریکا بەرامبەر ئێران دەردەکەوێت”.

لەلایەکی دیکەوە ئەندامەکەی ڕێکخراوی ئیدارەدانی قەیرانەکان لە جیهان دەڵێت، “ئێران پێشبینی باشی بۆ بوون بەسەرۆکی ئەمریکا هەیە، ئێران پێیوایە بایدن نەرمتر دەبێت لە سیاسەتە ئابورییەکانی بەرامبەر وڵاتەکەی بۆ نمونە سزاکان ئەگەر لانەبات کەمیدەکاتەوە، لەگەڵئەوەشدا مەحاڵە جارێکی دیکە ڕێککەوتنی ئەتۆمی نوێبکرێتەوە”.

عێراق و هەرێمی کوردستان بەڕای مامۆستاکەی زانکۆی ئەمریکی، دەتوانن سودمەندبن لە ماوەی سەرۆکایەتیی بایدندا چونکە بایدن ئاسانکاری بۆ عێراق دەکات قەرز وەربگرێت و بوژانەوە بەخۆیەوە ببینێت، هەروەها لە ڕێگەی ڕێکخراوە خێرخوازییەکانەوە هاوکاری دەکرێت لەلایەن ئەمریکاوە کە لە ماوەی سەرۆکایەتیی ترەمپدا ئەمانە نەبوون و مەرجیان زۆر لەسەر دانرابوو، هەرێمی کوردستانیش لایەنێکی دیکەیە بایدن گرنگی پێدەدات، سەرەڕای ئەوەش هەریەکە لە باکور، باشور و ڕۆژئاوای کوردستان جێ بایەخی بایدن دەبێت لە ماوەی سەرۆکایەتییدا.

هەروەها خەسرەو ئەڵماسی وتی، “ترەمپ كه‌سێكی بازرگانه‌ و گرنگی زۆریش به‌ ڕێككه‌وتنی ئابوری ده‌دات و ئه‌گه‌ر ببوایەتەوە بە سەرۆک‌ هەوڵیدەدا په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌مریكا و عێراق ته‌نیا له‌ چوارچێوه‌ی ئاسایش و سه‌ربازیدا نه‌مێننه‌وه‌، به‌ڵكو ڕوویه‌كی ئابوریش بێنه‌ ناو په‌یوه‌ندییه‌كانه‌وه‌”.

جەختی لەسەر ئەوەشكردەوە، له‌‌و ڕووه‌وه‌ كورده‌كان ده‌توانن ڕۆڵێكی ئه‌رێنی بگێڕن، هه‌م له‌ هه‌رێمی كوردستان و هه‌م له‌ عێراق كە دەرگا بۆ كاری ئابوری بكه‌نه‌وه‌ و ئاسانكاریی زیاتر ده‌سته‌به‌ربكه‌ن و هه‌وڵی بنبڕكردنی گه‌نده‌ڵی بده‌ن.