ئەگەرچی چەندین یاسای تایبەت بە ڕێگری لە بەهەدەردانی سامانی گشتی هەن، بەڵام پەرلەمانی كوردستان سەرقاڵی پەسەندكردنی پرۆژەیاسایەكە لەو بوارەدا كە لەلایەن حكومەتەوە ئاراستەی كراوە، پەرلەمانتارێكی لیژنەی یاسایی دەڵێت، پڕۆژەكە بۆ خێرا گەڕاندنەوەی موڵكی گشتی بەهەدەردراوە و پەرلەمانتارێكی ئۆپۆزسیۆنیش دەڵێت، كێشە لە نەبوونی یاساكان نییە، بەڵكو لە جێبەجێكردنیاندایە.
پرۆژەیاساكە كە لە كۆتایی حوزەیرانی ڕابردوو لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستانەوە ئاراستەی پەرلەمان كراوە لە 18 ماددە پێكدێت و تایبەتە بە لە ئەستۆكردنی بەهای ئەو زیانانەی لەلایەن فەرمانبەر یان ڕاسپێردراو بە ڕاژەی گشتی بەهۆی پشتگوێخستن یان كەمتەرخەمی یان هەڵە یان سەرپێچییەوە لە یاسا و ڕێنماییە بەركارەكان ئەنجامدەدرێت.
دەربارەی گرنگییەكەی پەرلەمانتاران ڕای جیاوازیان هەیە، هەندێك بە هەنگاوێك بۆ خێرا گەڕاندنەوەی سامانی بەهەدەردراو ناوی دەبەن و هەندێكی تر ڕایەكی پێچەوانەیان هەیە.
عەباس فەتاح، جێگری سەرۆكی لیژنەی كاروباری یاسایی پەرلەمانی كوردستان بە تۆڕی میدیایی ئێستای ڕاگەیاند، لە پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستاندا ماددەیەك هەیە كە بەپێی ناوەرۆكەكەی ئەگەر پرۆژەپێشنیارێك لە حكومەتەوە هات دەبێت بخرێتە بەرنامەی كاری یەكەم دانیشتنی دوای هاتنی پڕۆژەكە.
وتیشی، “پرۆژەكە پەیوەندی بە سیستمی حكومڕانی و بۆ توندوتۆڵكردنی كاری حكومڕانییە، بۆ نمونە ئەگەر كەمتەرخەمی یان گەندەڵی یان ناڕێكییەك هەبێت ببێتە هۆی بەهەدەردانی سامانی گشتی، پرۆژەكە بۆ زیاتر لێپێچینەوە و وەرگرتنەوەی ئەم بەهەدەردانە بەشێوەیەكی خێراتر بۆ دەوڵەت”.
لە ماددەی دووەمی پرۆژەیاساكەدا باس لە پێكهێنانی لیژنەی لێكۆڵینەوە دەكات كە ئەركی لیژنەكە دیاریكردنی كەمتەرخەمی و زیانەكانیەتی لە ماوەیەكی دیاریكراودا لەگەڵ بڕیاردان لە چۆنیەتی گەڕاندنەوەی.
سەبارەت بەوەی ئایا بۆشاییەك هەیە لە بواری یاسادا كە پاڵنەربێت بۆ هێنانەپێشەوەی پرۆژەیەكی لەو جۆرە عەباس فەتاح وتی، “بۆشایی یاسایی نییە، چونكە هەر كەسێك مامەڵە بە موڵك و ماڵی دەوڵەتەوە بكات یاسای سزادان هەیە، بەڵام ڕەنگە ئامانج لەم پرۆژەیە بۆ خێراتركردنی ڕێوشوێنەكان بێت، بەجۆرێك ئەوەندە كاری دادگای نەوێت و وەرگرتنەوەشی خێراتر و بەردەستربێت”.
لە ماددەی 17ی پرۆژەیاساكەدا لایەنە پەیوەندیدارەكان بە جێبەجێكردنی ناوەرۆكەكەی ڕاسپێردراون، بەڵام دەوترێت كەسانی دەستڕۆیشتوو لە سەروو یاساوەن و بەسەر ئەواندا جێبەجێ ناكرێت.
محێدین حەسەن، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لە فراكسیۆنی ئازادی بە تۆڕی میدیایی ئێستای ڕاگەیاند، حكومەت بیری لەوە كردوەتەوە كە لە زۆر دامودەزگای هەرێم بابەتی زیان گەیاندن بە موڵك و ماڵی گشتی دەبینرێت، بەڵام تێبینی ئێمە ئەوەیە كە ئەو زیان گەیاندنە بە موڵك و ماڵی دەوڵەت زۆرینەی فەرمانبەران نایكەن، بەڵكو “بەرپرسە باڵا و دەستڕۆیشتووەكان دەیكەن ئەوانە ئەنجامی دەدەن كە خاوەن هێز و دەسەڵاتن و هێزی سەربازییان لە پشتە”.
وتیشی، “یاساكە چارەسەری ئەو بابەتە ناكات، بەڵكو پرسەكە پێویستی بە چارەسەرێكی ڕیشەیی هەیە، چونكە سەبارەت بە فەرمانبەر یاسای ڕاژەی شارستانی و یاسای سزادانی عێراق و یاسای بەرزەفتكردنی فەرمانبەرانمان هەیە، كە ئەگەر فەرمانبەرێك كەمتەرخەم بوو یان هۆكار بوو بۆ زیانگەیاندن بە موڵك و كەلوپەلی فەرمانگەكەی ئەو یاسا دەتوانێت ڕێگربێت، لەگەڵ ئەوەشدا دەكرێت یاساكە تەفعیل بكرێتەوە”.
بە وتەی ئەو پەرلەمانتارە كێشە لە نەبوونی یاساكان نییە ، كێشە لە جێبەجێكردنی یاسادایە و وتی، “ئەوەندەی گرنگە یاسا هەبێت، گرنگتر ئەوەیە یاساكان جیبەجێبكرێت”، دوپاتیشیكردەوە، “بەداخەوە چەندین یاسامان هەیە كە لە پەرلەمانەوە دەرچوون و بەركارن بەڵام بەرژەوەندییەكان وا دەخوازن كە جێبەجێنەكرێن”.
پرۆژەكە لە حاڵەتی جێبەجێكردنیدا دەتوانێت رێگری لەو بەهەدەردانانە بگرێت كە لە دامودەزگاكاندا ڕوودەدات و ئەوەش وەك ئەركێك بخاتە ئەستۆی كەسی لادەر لە یاسا، بەڵام لە وەها پڕۆژەیەكدا هەمیشە قسەكردن لەسەر مافی فەرمانبەریش دێتە ئاراوە و ئەو پرسیارە دووبارە دەكرێتەوە كە ئایا بۆ یاسایەك بۆ پاراستنی مافی مووچەی فەرمانبەران بوونی نیە، وەك ئەوەی پەرلەمانتارێك باسیدەكات و وەڵامەكەشی ڕوندەكاتەوە.
سەوسەن محەمەد، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لە فراكسیۆنی پارتی ڕایگەیاند، پرۆژەكە بۆ پارێزگاریكردنە لە موڵك و ماڵی دەوڵەت، بەڵام من لەگەڵ ئەوەم فەرمانبەریش ئەو مافەی هەبێت، حكومەت ئەو ئیلتیزانەی هەیەتی بەرامبەر فەرمانبەر لە ئەستۆبگرێت.
وتیشی، “زۆر كەس دەڵێت بۆ مافی فەرمانبەری تیانییە، یان بۆ یاسایەك بۆ مافی فەرمانبەر دەرناچێت بۆ ئەوەی مافی فەرمانبەر بگەڕێندرێتەوە، كە بێگومان هۆكارەكەی قەیرانی داراییە”.
سەوسەن دوپاتیشیكردەوە، لەو ماوەیەدا قەیرانی دارایی ڕووی لە هەرێم كردووە، فەرمانبەر داوای مافی خۆی دەكات، هەموو كەسێك لە هەرێمی كوردستان توشی قەبران بوو بەهۆی ئەوەی بەغدا مووچەی نەناردوە و یان نیوەی ناردووە، بۆیە پێویستە باڵانس ڕابگیرێت هەم فەرمانبەر ئەوەی لە ئەستۆیەتی بیپارێزیت و هەمیش مافی پێبدرێت بەجۆرێك بتوانین دادپەروەری لە هەرێم بهێنینە دی.
دەربارەی ئەوەی لەجیاتی ئەو پرۆژەیە حكومەت گرنگی بە بواری تر و ئەو ئەركانەی دەكەوێتە سەری بدایە باشتر نەبوو ئەو پەرلەمانتارە وتی، “حكومەت هەر پرۆژەیاسایەك بنێرێت بێگومان پێشوەخت دیراسیەكی باشی كردووە، پاشان نێردراوە، هیچ پرۆژەیەك نییە بێ دیراسە، لە ڕاستیدا حكومەت دەبێت هەردوو لایەنی ئەوەی دەكەوێتە ئەستۆی فەرمانبەر و لەبەرامبەریشدا ئەو مافەی فەرمانبەر هەیەتی ڕەچاوبكات”.
