دوای تێپەڕبوونی دوو ساڵ بەسەر یاسای بودجەی سێ ساڵەی عێراقدا ئابوریی وڵات بەرەوپێشچوونی بەخۆیەوە بینیووە؟
لە ساڵی 2022 عێراق پڕۆژەیاسای بودجەی بۆ سێ ساڵی 2023 و 2024 و 2025 ئامادەكرد، پڕۆژەیاسایەك كە ساڵانە تەنها بەگوێرەی پێویست هەمواردەكرێتەوە و دەستكاری دەكرێت، دوای تێپەڕبوونی دوو ساڵ بەسەر پڕۆژەیاساكە، عێراق هەندێك گۆڕانكاریی باشی بەخۆیەوە بینووە.
بە گوێرەی قسەی پسپۆڕانی بواری ئابوری، عێراق لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا، بەرەوپێشچوونی بەرچاوەی بەخۆیەوە بینووە سێكتەری ئابوری بووژاوەتەوە، لەسەر ئەو پرسە، دكتۆر سەمیر نوسەیری، ئەندامی یەكێتی نێودەوڵەتیی بانكە عەرەبییەكان لە لێدوانێكدا رایگەیاندووە هیوایەكی باش هەیە بۆ عێراقییەكان كاتێك دەچنە ناو ساڵی 2025وە لە رووی ئابوری، هەنگاوەكانی چاكسازی دارایی، كەرتی بانكیی عێراق بەرەوپێشچووە.
هاوكات بەپێی داتاكانی كۆمپانیاكانی راوێژكاریی نێودەوڵەتیی میتۆدۆلۆژیای چاكسازی لە ساڵی 2024دا نیشاندەری بووژانەوەی ئابوریی نیشتمانیی عێراق و گۆڕانكارییەكان و گەشەكردن و بووژاندنەوەن.
دكتۆر سەمیر نوسەیری باسی لەوەش كردووە، بەپێی هەڵسەنگاندنەكانی بانكی نێودەوڵەتی و سندووقی دراوی نێودەوڵەتی و ئەو پێوەرانەی كە چاوەڕواندەكرێت لە ساڵی 2025دا، كە پێوەرێكی ستانداردن و پشتیان پێدەبەسترێت لە هەڵسەنگاندنی بەهێزیی ئابوری و بڕی یەدەگی دراوی بیانی، دراوی ناوخۆیی، دابینكردنی پارە، كەمكردنەوەی رێژەی هەڵاوسانی ساڵانە، كەمكردنەوەی ئاستی گشتیی نرخەكان دۆخی عێراق لەرووی ئابورییەوە بەرەو پێشچووە.
هەر بە گوێرەی داتاكان، عێراق توانیوویەتی لەماوەی رابردوودا قەرزە دەرەكییەكانی لە 20 ملیار دۆلارەوە بۆ كەمتر لە 9 ملیار دۆلار كەمبكاتەوە، جگە لە كەمكردنەوەی رێژەی هەژاری بۆ 17.6% و رێژەی بێكاری بۆ 14.4% كە پێشتر هەردوو رێژەكە زیاتربوون.
مەزهەر محەمەد ساڵح، راوێژكاری سودانی ئاماژەی بەوەكرد، لە ماوەكانی رابردوودا بەهۆی جەنگە یەك بەدوای یەكەكانی عێراق، وڵاتەكە كەوتبووە ژێرباری قەرزێكی زۆرەوە، بەڵام بەهۆی ئەو بەرنامە حكومییەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق دایڕشت توانرا لە بەشێكی زۆری ئەو قەرزانە رزگارمان بێت.
وتیشی، “لە ئێستادا ئەو قەرزانەی لەسەر عێراق ماونەتەوە ناگاتە 9 ملیار دۆلار و تایبەتە بە لایەنە نێودەوڵەتییەكان ئەو بڕەش تا ساڵی 2028 دەدرێنەوە”.
راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عێراق لە چاوپێكەوتنێكی دیكەدا باسی لەوەكرد، داهاتی نانەوتی گۆڕانكاریی گەورەی بەسەردا هاتووە بە بەشداریی لە ماددەكانی بودجەدا و بەرنامەی حكومەتیش زیادكردنییەتی بۆ 20%.
مەزهەر محەمەد ساڵح، راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیاند، دوو ئاراستە هەیە لەبارەی بەرزبوونەوەی داهاتی نانەوتی كە گۆڕانكاریی گەورەی بەسەردا هاتووە بە بەشداریی لە ماددەكانی بوجەدا، یەكەمیان بەرزكردنەوەی ئاستی گەشەیە لە بەرهەمی ناوخۆیی نانەوتی بۆ ئەوەی ساڵانە بگاتە 6%.
دووەمیش خۆی لەو گەشەیەدا دەبینێتەوە كە لە سەرچاوەكانی بودجەی گشتی لە دەرەوەی ماددەی نەوت هەیە، بەهۆی رێكخستن لە بوارەكانی باج و گومرگ، پاش هێنانەكایەی پڕۆسەی ژمارەیی رێكخراو و فراوانكردنی بوارە پشتگوێخراوەكانی باج، مەزهەر محەمەد وای وت.
دووپاتیشیكردەوە، ئەو پێشكەوتنەی هاتووەتەدی گونجاوە لەگەڵ بەرنامەی حكومی لە بەرزكردنی پشكی داهاتی نانەوتی بە تێپەڕبوونی كات و هاوكات لەگەڵ ئەنجامدانی چاكسازیی ئابوری بۆ ئەوەی بكرێتە 20% لەجیاتی كەمتر لە 10%.
پێشتریش محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق لە دیدارێكی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، داهاتی نانەوتی گەیشتووەتە 14% لەكاتێكدا پێشتر 7% بوو.
هەر بە گوێرەی پێشبینییەكانی سندووقی دراوی نێودەوڵەتی پێشتر پێشبینی دەكرد رێژەی گەشەی ئابوریی بگاتە 4.4%، رێژەی پێشبینیكراویش لە ساڵی 2025دا 5.3% دەبێت، لە كاتێكدا لە ساڵی 2022دا بەرێژەی 2.2% كەمیكردووە و رێژەی چاوەڕوانكراو زیاترە لە رێژەی گەشەكردن لە هەندێك وڵاتی دراوسێ.
